Məlumat lüğəti: sahələri (fields) səhvsiz sənədləşdirin
Giriş: Niyə məlumat lüğəti vacibdir?
Müasir rəqəmsal layihələrdə məlumatlar əsas rol oynayır. Bu məlumatların düzgün idarə olunması və komanda üzvləri tərəfindən eyni şəkildə başa düşülməsi layihənin uğuru üçün kritik əhəmiyyətə malikdir. Lakin, təcrübədə tez-tez görülən problem data sahələrinin ("fields") anlaşılmazlığıdır. Bu anlaşılmazlıq kommunikasiya xətalarına, əlavə iş yükünə və nəticədə layihənin gecikməsinə və ya uğursuzluğuna səbəb ola bilər.
Komanda üzvləri – biznes analitiklər (BA-lar), developerlər, testçilər və biznes tərəfi – eyni termini fərqli başa düşə bilərlər. Məsələn, "müştəri ID" sahəsi bir nəfər üçün müştərinin unikal identifikatoru, digəri üçün isə müştərinin sistemdəki qeydiyyat nömrəsi kimi başa düşülə bilər. Bu cür fərqliliklər məlumatların yanlış işlənməsinə və nəticədə yanlış qərarların qəbul edilməsinə gətirib çıxara bilər.
Bu qarışıqlığın qarşısını almağın ən güclü vasitəsi düzgün hazırlanmış "Data Dictionary"dir (Məlumat Lüğəti). Məlumat lüğəti sadəcə texniki qeydlər toplusu deyil, bütün komanda üçün ümumi bir "lüğət"dir. O, məlumatların mənasını, formatını və istifadəsini dəqiqləşdirərək, hər kəsin eyni səhifədə olmasını təmin edir.
Məlumat lüğəti nədir və niyə lazımdır?
Məlumat lüğəti (Data Dictionary) rəqəmsal layihələrdə istifadə olunan bütün məlumat sahələrinin təsvir edildiyi mərkəzləşdirilmiş sənəddir. Bu sənəd hər bir sahənin adını, təsvirini, məlumat növünü, uzunluğunu/formatını, məhdudiyyətlərini, biznes qaydalarını, məlumat mənbəyini və məlumat sahibini əhatə edir.
Məlumat lüğətinin əsas məqsədi komanda üzvləri arasında məlumatların anlaşılmasını təmin etmək və kommunikasiya xətalarının qarşısını almaqdır. Bu sənəd, həmçinin, məlumatların keyfiyyətini artırmağa, səhvləri minimuma endirməyə və layihənin ümumi səmərəliliyini yüksəltməyə kömək edir.
Məlumat lüğətinin faydaları:
- Kommunikasiyanı yaxşılaşdırır: Bütün komanda üzvləri eyni məlumat sahəsini eyni şəkildə başa düşür.
- Səhvləri azaldır: Məlumatların yanlış işlənməsi və ya yanlış qərarların qəbul edilməsi riski azalır.
- Məlumat keyfiyyətini artırır: Məlumatların düzgün formatda və məhdudiyyətlərə uyğun olaraq daxil edilməsi təmin edilir.
- İş səmərəliliyini yüksəldir: Komanda üzvləri məlumatlarla bağlı suallara cavab tapmaq üçün vaxt itirmir.
- Layihənin risklərini azaldır: Məlumatların düzgün idarə olunması layihənin uğursuzluq riskini azaldır.
Effektiv məlumat lüğətinin əsas elementləri
Effektiv bir məlumat lüğəti hər bir sahə üçün aşağıdakı əsas məlumatları mütləq əhatə etməlidir:
Sahə adı
Unikal, konsistent və asan başa düşülən ad. Sahə adı məlumat sahəsinin mənasını dəqiq şəkildə əks etdirməlidir. Adlandırma zamanı ümumi qəbul edilmiş standartlara riayət etmək vacibdir.
Nümunə:
Düzgün: musteri_id
Səhv: mid, id_musteri
Təsvir
Sahənin biznes mənasını və məqsədini izah edən qısa, aydın təsvir. Təsvir sahənin nə üçün istifadə olunduğunu və hansı məlumatları ehtiva etdiyini izah etməlidir.
Nümunə:
Sahə adı: musteri_id
Təsvir: Müştərinin sistemdəki unikal identifikatoru.
Məlumat növü
Sahənin saxlayacağı məlumatın tipi (məsələn, String, Integer, Date, Boolean). Məlumat növü sahənin hansı növ məlumatları saxlaya biləcəyini müəyyən edir. Düzgün məlumat növünün seçilməsi məlumatların keyfiyyətini təmin etmək üçün vacibdir.
Məlumat növləri:
String: Mətn məlumatları (məsələn, ad, soyad, ünvan).Integer: Tam ədədlər (məsələn, yaş, say).Date: Tarix məlumatları (məsələn, doğum tarixi, sifariş tarixi).Boolean: Məntiqi məlumatlar (məsələn, true/false, yes/no).Decimal: Kəsr ədədlər (məsələn, qiymət, faiz).
Uzunluq/Format
Məlumatın gözlənilən uzunluğu və ya formatı (məsələn, VARCHAR(255), YYYY-MM-DD). Uzunluq və format məlumatların düzgün şəkildə saxlanmasını və işlənməsini təmin edir.
Nümunələr:
VARCHAR(255): Mətn məlumatları üçün maksimum 255 simvol.YYYY-MM-DD: Tarix məlumatları üçün format (məsələn, 2024-07-26).INT(10): Tam ədədlər üçün maksimum 10 rəqəm.
Məhdudiyyətlər
Sahəyə tətbiq olunan məhdudiyyətlər (məsələn, NOT NULL, unikal dəyər, minimum/maksimum dəyər). Məhdudiyyətlər məlumatların keyfiyyətini və etibarlılığını təmin etmək üçün istifadə olunur.
Məhdudiyyət növləri:
NOT NULL: Sahə boş ola bilməz (dəyər mütləq daxil edilməlidir).Unikal: Sahədəki dəyərlər unikal olmalıdır (eyni dəyər iki dəfə daxil edilə bilməz).Minimum/Maksimum: Sahədəki dəyərlər müəyyən aralıqda olmalıdır (məsələn, yaş 18-dən böyük olmalıdır).Default: Sahə üçün standart dəyər (əgər dəyər daxil edilməzsə, bu dəyər avtomatik olaraq təyin edilir).
Biznes qaydaları
Sahə ilə əlaqəli hər hansı biznes qaydaları (məsələn, "E-poçt ünvanı doğru formatda olmalıdır", "Yaş 18-dən kiçik ola bilməz"). Biznes qaydaları məlumatların biznes məntiqinə uyğun olmasını təmin edir.
Nümunələr:
- E-poçt ünvanı doğru formatda olmalıdır (məsələn,
name@example.com). - Telefon nömrəsi müəyyən bir formatda olmalıdır (məsələn, +994 XX XXX XX XX).
- Yaş 18-dən kiçik ola bilməz.
- Sifariş məbləği 0-dan böyük olmalıdır.
Məlumat mənbəyi
Məlumatın haradan gəldiyini göstərir (məsələn, "İstifadəçi girişi", "Xarici API"). Məlumat mənbəyi məlumatların etibarlılığını və dəqiqliyini təmin etmək üçün vacibdir.
Məlumat mənbələri:
- İstifadəçi girişi (məsələn, istifadəçi tərəfindən doldurulan forma).
- Xarici API (məsələn, üçüncü tərəf sistemindən alınan məlumatlar).
- Verilənlər bazası (məsələn, mövcud verilənlər bazasından alınan məlumatlar).
- Fayl (məsələn, CSV faylından alınan məlumatlar).
Məlumat sahibi
Bu məlumata görə kimin məsuliyyət daşıdığını müəyyən edir. Məlumat sahibi məlumatların keyfiyyətinə və düzgünlüyünə cavabdehdir.
Məlumat sahibləri:
- Biznes analitik (BA).
- Məlumat inzibatçısı (Data Steward).
- Məlumat sahibi (Data Owner).
Məlumat lüğətinin yaradılması və idarə olunması
Məlumat lüğətinin yaradılması və idarə olunması davamlı bir prosesdir. Bu proses aşağıdakı addımları əhatə edir:
- Ehtiyacların müəyyən edilməsi: Layihədə istifadə olunan bütün məlumat sahələrinin müəyyən edilməsi.
- Məlumatların toplanması: Hər bir sahə üçün yuxarıda göstərilən məlumatların toplanması (ad, təsvir, məlumat növü, uzunluq/format, məhdudiyyətlər, biznes qaydaları, məlumat mənbəyi, məlumat sahibi).
- Sənədləşdirmə: Toplanan məlumatların strukturlaşdırılmış şəkildə sənədləşdirilməsi (məsələn, cədvəl, Excel faylı, verilənlər bazası).
- Nəzərdən keçirilməsi və təsdiqlənməsi: Sənədləşdirilmiş məlumatların komanda üzvləri tərəfindən nəzərdən keçirilməsi və təsdiqlənməsi.
- Yenilənmə: Məlumat lüğətinin layihənin gedişatına uyğun olaraq mütəmadi olaraq yenilənməsi.
Məlumat lüğətini idarə etmək üçün alətlər:
- Excel
- Google Sheets
- Verilənlər bazası (məsələn, MySQL, PostgreSQL)
- Məlumat idarəetmə platformaları (məsələn, Collibra, Alation)
Praktik nümunələr
Tutaq ki, siz bir e-ticarət platforması üçün məlumat lüğəti yaradırsınız. Aşağıda bəzi nümunələr verilmişdir:
Müştəri məlumatları:
| Sahə adı | Təsvir | Məlumat növü | Uzunluq/Format | Məhdudiyyətlər | Biznes Qaydaları | Məlumat Mənbəyi | Məlumat Sahibi |
|---|---|---|---|---|---|---|---|
| musteri_id | Müştərinin unikal identifikatoru | Integer | INT(10) | NOT NULL, Unikal | Verilənlər bazası | Biznes analitik | |
| ad | Müştərinin adı | String | VARCHAR(255) | NOT NULL | İstifadəçi girişi | Biznes analitik | |
| soyad | Müştərinin soyadı | String | VARCHAR(255) | NOT NULL | İstifadəçi girişi | Biznes analitik | |
| e_poçt | Müştərinin e-poçt ünvanı | String | VARCHAR(255) | NOT NULL, Unikal | Doğru formatda olmalıdır (name@example.com) | İstifadəçi girişi | Biznes analitik |
| telefon | Müştərinin telefon nömrəsi | String | VARCHAR(20) | NOT NULL | +994 XX XXX XX XX formatında olmalıdır | İstifadəçi girişi | Biznes analitik |
| doğum_tarixi | Müştərinin doğum tarixi | Date | YYYY-MM-DD | Yaş 18-dən kiçik ola bilməz | İstifadəçi girişi | Biznes analitik |
Sifariş məlumatları:
| Sahə adı | Təsvir | Məlumat növü | Uzunluq/Format | Məhdudiyyətlər | Biznes Qaydaları | Məlumat Mənbəyi | Məlumat Sahibi |
|---|---|---|---|---|---|---|---|
| sifaris_id | Sifarişin unikal identifikatoru | Integer | INT(10) | NOT NULL, Unikal | Verilənlər bazası | Biznes analitik | |
| musteri_id | Sifarişi verən müştərinin identifikatoru | Integer | INT(10) | NOT NULL | Verilənlər bazası | Biznes analitik | |
| sifaris_tarixi | Sifarişin verildiyi tarix | Date | YYYY-MM-DD | NOT NULL | Verilənlər bazası | Biznes analitik | |
| mebleg | Sifarişin ümumi məbləği | Decimal | DECIMAL(10, 2) | NOT NULL | 0-dan böyük olmalıdır | Verilənlər bazası | Biznes analitik |
| status | Sifarişin statusu (məsələn, gözləmədə, işlənmədə, tamamlandı) | String | VARCHAR(50) | NOT NULL | Müəyyən statuslardan biri olmalıdır | Verilənlər bazası | Biznes analitik |
Nəticə
Məlumat lüğəti rəqəmsal layihələrdə məlumatların düzgün idarə olunması üçün vacib bir vasitədir. Effektiv bir məlumat lüğəti komanda üzvləri arasında məlumatların anlaşılmasını təmin edir, kommunikasiya xətalarının qarşısını alır, məlumatların keyfiyyətini artırır və layihənin ümumi səmərəliliyini yüksəldir.
Bu yanaşma, məlumatların şəffaflığını artırır, səhvləri minimuma endirir və komandanızın daha effektiv işləməsinə imkan yaradır.
Bu məqalə sizə faydalı oldusa, zəhmət olmasa, bəyənin (Like). Şərhlərdə öz təcrübənizi və fikirlərinizi bölüşməyə dəvət edirəm! Məlumat lüğəti sizin layihələrinizdə nə qədər vacib rol oynayıb?