## Giriş

Backlog Refinement (iş yığıncağının təkmilləşdirilməsi) çox vaxt lazımsız hesab edilir, lakin bu, həqiqətən də komandanıza boş yerə sərf edilən həftələri qənaət edən kritik bir ritualdır. Bu proses, tələblərin aydın olmadığı hallarda yaranan problemlərin qarşısını almağa kömək edir. Dəqiqləşdirmə, sadəcə işləri təmizləmək deyil; bu, inkişaf başlamazdan əvvəl erkən uyğunlaşma, asılılıqları müəyyən etmə və əhatə dairəsini dəqiqləşdirmək deməkdir.

 

Nə üçün Backlog Refinement bu qədər vacibdir? Çünki o, komandanıza vaxt və resursları daha effektiv idarə etməyə, riskləri azaltmağa və nəticədə daha keyfiyyətli məhsullar əldə etməyə imkan verir. Bu prosesə sərmayə qoymaq, uzunmüddətli perspektivdə böyük dividendlər ödəyir.

## Backlog Refinement-in Əhəmiyyəti

Dəqiq olmayan tələblərin yaratdığı xərcləri düşünün: yenidən işləmələr, buraxılmış son tarixlər, məyus komandalar və narazı maraqlı tərəflər. Dəqiqləşdirmə sadəcə təmizlənmə deyil; bu, inkişaf başlamazdan əvvəl erkən uyğunlaşma, asılılıqları müəyyən etmə və əhatə dairəsini dəqiqləşdirmək deməkdir. Bu, hər kəsin eyni səhifədə olmasını təmin edir və gələcəkdə baş verə biləcək anlaşılmazlıqların qarşısını alır.

 

Misal üçün, bir e-ticarət platforması üçün yeni bir ödəniş funksiyası hazırlayırsınız. Backlog Refinement zamanı, komanda təhlükəsizlik tələbləri, müxtəlif ödəniş üsulları və inteqrasiya məsələləri kimi kritik detalları müzakirə edir. Bu müzakirələr, inkişaf zamanı ortaya çıxa biləcək problemləri əvvəlcədən müəyyən etməyə və həll yollarını tapmağa kömək edir.

## Proaktiv Yanlaşma

Bu proaktiv yanaşma, qeyri-müəyyənlikdən qaçılmaz olaraq yaranan kaskad problemlərinin qarşısını alır. Sprintin ortasında problemləri həll etmək əvəzinə, potensial maneələri ən asan və ən ucuz həll edilə bilən zaman aradan qaldırırsınız.

 

Dəqiqləşdirmə sessiyaları zamanı, komanda üzvləri hər bir istifadəçi hekayəsini (user story) ətraflı şəkildə nəzərdən keçirir, suallar verir və tələbləri aydınlaşdırır. Bu proses, hər kəsin nəyin edilməli olduğunu və niyə edilməli olduğunu tam başa düşməsini təmin edir. Nəticədə, inkişaf prosesi daha sürətli və səmərəli olur.

 

Məsələn, mobil tətbiq üçün yeni bir funksiya əlavə edirsiniz. Backlog Refinement zamanı, dizayn, istifadəçi təcrübəsi (UX) və texniki məsələlər müzakirə olunur. Komanda, funksiyanın necə işləməli olduğunu, istifadəçilərin onunla necə qarşılıqlı əlaqədə olacağını və hansı texniki çətinliklərin ola biləcəyini ətraflı şəkildə nəzərdən keçirir. Bu, inkişaf zamanı yaranacaq problemləri əvvəlcədən görməyə və həll etməyə imkan verir.

## Effektiv Dəqiqləşdirmə Sessiyaları Üçün Kontrol Siyahısı

Dəqiqləşdirmə sessiyalarınızın həqiqətən təsirli olmasını necə təmin edə bilərsiniz? Budur sürətli bir kontrol siyahısı:

 

- **"Doğru" insanları cəlb edin**: Məhsul sahibi (Product Owner), Scrum Master və əsas inkişaf etdiricilər/keyfiyyət təminatçıları (QA).

 

 Bu, hər kəsin eyni səhifədə olmasını təmin edir və müxtəlif perspektivlərin nəzərə alınmasına imkan verir. Məhsul sahibi, tələbləri və prioritetləri izah edir, Scrum Master prosesi idarə edir və inkişaf etdiricilər/QA texniki məsələləri və riskləri müəyyən edir.

 

 *Misal*: Bir bank tətbiqi üçün yeni bir funksiya hazırlayırsınız. Dəqiqləşdirmə sessiyasına məhsul sahibi, Scrum Master, əsas inkişaf etdiricilər və təhlükəsizlik üzrə mütəxəssislər daxil olmalıdır. Bu, hər kəsin tələbləri başa düşməsini və təhlükəsizlik məsələlərinin nəzərə alınmasını təmin edir.

 

- **"Yaxınlaşan sprintlərə" diqqət yetirin**: Çox uzaq gələcəkdəki elementləri həddindən artıq təkmilləşdirməyin.

 

 Diqqəti yaxınlaşan sprintlərə yönəltmək, komandanın cari prioritetlərə diqqət yetirməsini təmin edir. Uzaq gələcəkdəki elementlər, tələblər dəyişə biləcəyi üçün vaxt itkisinə səbəb ola bilər.

 

 *Misal*: Növbəti iki sprint üçün planlaşdırılan funksiyalara diqqət yetirin. Gələcək rüblər üçün planlaşdırılan funksiyalar haqqında ümumi məlumat əldə etmək faydalı olsa da, əsas diqqət yaxınlaşan işlərə yönəldilməlidir.

 

- **"Tamamlanma üzərində aydınlığa" üstünlük verin**: Tam ətraflı olmasa belə, yaxşı başa düşülən istifadəçi hekayələrinə (user stories) yönəlin.

 

 Məqsəd, hər bir istifadəçi hekayəsinin aydın və anlaşıqlı olmasını təmin etməkdir. Hər bir detalın mükəmməl olması vacib deyil, lakin komanda hər bir hekayənin məqsədini və dəyərini başa düşməlidir.

 

 *Misal*: Bir istifadəçi hekayəsi "İstifadəçi, balansını yoxlaya bilməlidir" kimi sadə ola bilər. Əsas odur ki, komanda bu funksiyanın niyə vacib olduğunu və necə işləməli olduğunu başa düşsün.

 

- **"Texniki müzakirələri" təşviq edin**: Potensial bloklayıcıları və həll yollarını erkən aşkar edin.

 

 Texniki müzakirələr, komandanın potensial problemləri əvvəlcədən görməsinə və həll yollarını tapmasına kömək edir. Bu, inkişaf zamanı yaranacaq sürprizlərin sayını azaldır və komandanın daha səmərəli işləməsinə imkan verir.

 

 *Misal*: Bir inteqrasiya məsələsi və ya texniki məhdudiyyət aşkar edildikdə, komanda bu problemi necə həll edəcəyini müzakirə edə bilər. Bu, daha yaxşı planlaşdırmağa və riskləri azaltmağa kömək edir.

 

- Dəqiqləşdirmə üçün **"Bitdi" təyin edin**: Sprint planlaşdırması üçün "hazır" bir elementi nə təşkil edir?

 

 Dəqiqləşdirmə prosesinin nə vaxt "bitdiyini" müəyyən etmək, komandanın nəyə nail olmaq istədiyini bilməsinə kömək edir. Bu, hər bir elementin sprint planlaşdırması üçün hazır olmasını təmin edir.

 

 *Misal*: "Bitdi" meyarları, istifadəçi hekayəsinin (user story) aydın bir təsviri, qəbul meyarları (acceptance criteria) və təxmini bir ölçüsü ola bilər.

## Backlog Refinement-i Strateji Olarak Qəbul Etmək

Backlog Refinement-ə sadəcə bir formalitet deyil, əsas bir strategiya kimi yanaşmaq, onu "iclasdan" güclü bir "proaktiv risk azaltma" vasitəsinə çevirir. Paylaşılan anlayışın qurulduğu və gələcək problemlərin qarşısının alındığı yerdir, qiymətli vaxt və resurslar qənaət edilir.

 

Backlog Refinement, komandanın ümumi məqsədlərə doğru hərəkət etməsini təmin edir. Bu proses, hər bir komanda üzvünün öz rolunu və məsuliyyətini başa düşməsinə kömək edir. Nəticədə, komanda daha motivasiyalı və məhsuldar olur.

 

Unutmayın ki, Backlog Refinement bir dəfəlik bir tədbir deyil, davamlı bir prosesdir. Daimi olaraq iş yığıncağını təkmilləşdirmək, komandanın çevik qalmasına və dəyişən tələblərə uyğunlaşmasına imkan verir.

## Nəticə

Backlog Refinement, komandanızın vaxtını və resurslarını qənaət etməyə kömək edən əvəzolunmaz bir ritualdır. Bu proses, tələblərin aydınlaşdırılmasına, risklərin azaldılmasına və komanda üzvləri arasında ümumi bir anlayışın yaradılmasına yönəlib. Effektiv Backlog Refinement sessiyaları keçirmək üçün yuxarıda göstərilən kontrol siyahısından istifadə edin və bu prosesin komandanız üçün nə qədər dəyərli olduğunu görün.

 

Bu məqalə sizin üçün faydalı oldusa, bəyənməyi (Like) unutmayın! Şəxsi təcrübənizi və ya fikirlərinizi bölüşmək üçün şərh (Comment) bölməsində bizimlə əlaqə saxlayın. Sizin rəyləriniz bizim üçün çox dəyərlidir!"

<h2 id="giri">Giriş</h2>
Backlog Refinement (iş yığıncağının təkmilləşdirilməsi) çox vaxt lazımsız hesab edilir, lakin bu, həqiqətən də komandanıza boş yerə sərf edilən həftələri qənaət edən kritik bir ritualdır. Bu proses, tələblərin aydın olmadığı hallarda yaranan problemlərin qarşısını almağa kömək edir. Dəqiqləşdirmə, sadəcə işləri təmizləmək deyil; bu, inkişaf başlamazdan əvvəl erkən uyğunlaşma, asılılıqları müəyyən etmə və əhatə dairəsini dəqiqləşdirmək deməkdir.
 
Nə üçün Backlog Refinement bu qədər vacibdir? Çünki o, komandanıza vaxt və resursları daha effektiv idarə etməyə, riskləri azaltmağa və nəticədə daha keyfiyyətli məhsullar əldə etməyə imkan verir. Bu prosesə sərmayə qoymaq, uzunmüddətli perspektivdə böyük dividendlər ödəyir.
<h2 id="backlogrefinementinhmiyyti">Backlog Refinement-in Əhəmiyyəti</h2>
Dəqiq olmayan tələblərin yaratdığı xərcləri düşünün: yenidən işləmələr, buraxılmış son tarixlər, məyus komandalar və narazı maraqlı tərəflər. Dəqiqləşdirmə sadəcə təmizlənmə deyil; bu, inkişaf başlamazdan əvvəl erkən uyğunlaşma, asılılıqları müəyyən etmə və əhatə dairəsini dəqiqləşdirmək deməkdir. Bu, hər kəsin eyni səhifədə olmasını təmin edir və gələcəkdə baş verə biləcək anlaşılmazlıqların qarşısını alır.
 
Misal üçün, bir e-ticarət platforması üçün yeni bir ödəniş funksiyası hazırlayırsınız. Backlog Refinement zamanı, komanda təhlükəsizlik tələbləri, müxtəlif ödəniş üsulları və inteqrasiya məsələləri kimi kritik detalları müzakirə edir. Bu müzakirələr, inkişaf zamanı ortaya çıxa biləcək problemləri əvvəlcədən müəyyən etməyə və həll yollarını tapmağa kömək edir.
<h2 id="proaktivyanlama">Proaktiv Yanlaşma</h2>
Bu proaktiv yanaşma, qeyri-müəyyənlikdən qaçılmaz olaraq yaranan kaskad problemlərinin qarşısını alır. Sprintin ortasında problemləri həll etmək əvəzinə, potensial maneələri ən asan və ən ucuz həll edilə bilən zaman aradan qaldırırsınız.
 
Dəqiqləşdirmə sessiyaları zamanı, komanda üzvləri hər bir istifadəçi hekayəsini (user story) ətraflı şəkildə nəzərdən keçirir, suallar verir və tələbləri aydınlaşdırır. Bu proses, hər kəsin nəyin edilməli olduğunu və niyə edilməli olduğunu tam başa düşməsini təmin edir. Nəticədə, inkişaf prosesi daha sürətli və səmərəli olur.
 
Məsələn, mobil tətbiq üçün yeni bir funksiya əlavə edirsiniz. Backlog Refinement zamanı, dizayn, istifadəçi təcrübəsi (UX) və texniki məsələlər müzakirə olunur. Komanda, funksiyanın necə işləməli olduğunu, istifadəçilərin onunla necə qarşılıqlı əlaqədə olacağını və hansı texniki çətinliklərin ola biləcəyini ətraflı şəkildə nəzərdən keçirir. Bu, inkişaf zamanı yaranacaq problemləri əvvəlcədən görməyə və həll etməyə imkan verir.
<h2 id="effektivdqiqldirmsessiyalarnkontrolsiyahs">Effektiv Dəqiqləşdirmə Sessiyaları Üçün Kontrol Siyahısı</h2>
Dəqiqləşdirmə sessiyalarınızın həqiqətən təsirli olmasını necə təmin edə bilərsiniz? Budur sürətli bir kontrol siyahısı:
 
<ul>
<li>"Doğru" insanları cəlb edin: Məhsul sahibi (Product Owner), Scrum Master və əsas inkişaf etdiricilər/keyfiyyət təminatçıları (QA).</li>
</ul>
 
Bu, hər kəsin eyni səhifədə olmasını təmin edir və müxtəlif perspektivlərin nəzərə alınmasına imkan verir. Məhsul sahibi, tələbləri və prioritetləri izah edir, Scrum Master prosesi idarə edir və inkişaf etdiricilər/QA texniki məsələləri və riskləri müəyyən edir.
 
Misal: Bir bank tətbiqi üçün yeni bir funksiya hazırlayırsınız. Dəqiqləşdirmə sessiyasına məhsul sahibi, Scrum Master, əsas inkişaf etdiricilər və təhlükəsizlik üzrə mütəxəssislər daxil olmalıdır. Bu, hər kəsin tələbləri başa düşməsini və təhlükəsizlik məsələlərinin nəzərə alınmasını təmin edir.
 
<ul>
<li>"Yaxınlaşan sprintlərə" diqqət yetirin: Çox uzaq gələcəkdəki elementləri həddindən artıq təkmilləşdirməyin.</li>
</ul>
 
Diqqəti yaxınlaşan sprintlərə yönəltmək, komandanın cari prioritetlərə diqqət yetirməsini təmin edir. Uzaq gələcəkdəki elementlər, tələblər dəyişə biləcəyi üçün vaxt itkisinə səbəb ola bilər.
 
Misal: Növbəti iki sprint üçün planlaşdırılan funksiyalara diqqət yetirin. Gələcək rüblər üçün planlaşdırılan funksiyalar haqqında ümumi məlumat əldə etmək faydalı olsa da, əsas diqqət yaxınlaşan işlərə yönəldilməlidir.
 
<ul>
<li>"Tamamlanma üzərində aydınlığa" üstünlük verin: Tam ətraflı olmasa belə, yaxşı başa düşülən istifadəçi hekayələrinə (user stories) yönəlin.</li>
</ul>
 
Məqsəd, hər bir istifadəçi hekayəsinin aydın və anlaşıqlı olmasını təmin etməkdir. Hər bir detalın mükəmməl olması vacib deyil, lakin komanda hər bir hekayənin məqsədini və dəyərini başa düşməlidir.
 
Misal: Bir istifadəçi hekayəsi "İstifadəçi, balansını yoxlaya bilməlidir" kimi sadə ola bilər. Əsas odur ki, komanda bu funksiyanın niyə vacib olduğunu və necə işləməli olduğunu başa düşsün.
 
<ul>
<li>"Texniki müzakirələri" təşviq edin: Potensial bloklayıcıları və həll yollarını erkən aşkar edin.</li>
</ul>
 
Texniki müzakirələr, komandanın potensial problemləri əvvəlcədən görməsinə və həll yollarını tapmasına kömək edir. Bu, inkişaf zamanı yaranacaq sürprizlərin sayını azaldır və komandanın daha səmərəli işləməsinə imkan verir.
 
Misal: Bir inteqrasiya məsələsi və ya texniki məhdudiyyət aşkar edildikdə, komanda bu problemi necə həll edəcəyini müzakirə edə bilər. Bu, daha yaxşı planlaşdırmağa və riskləri azaltmağa kömək edir.
 
<ul>
<li>Dəqiqləşdirmə üçün "Bitdi" təyin edin: Sprint planlaşdırması üçün "hazır" bir elementi nə təşkil edir?</li>
</ul>
 
Dəqiqləşdirmə prosesinin nə vaxt "bitdiyini" müəyyən etmək, komandanın nəyə nail olmaq istədiyini bilməsinə kömək edir. Bu, hər bir elementin sprint planlaşdırması üçün hazır olmasını təmin edir.
 
Misal: "Bitdi" meyarları, istifadəçi hekayəsinin (user story) aydın bir təsviri, qəbul meyarları (acceptance criteria) və təxmini bir ölçüsü ola bilər.
<h2 id="backlogrefinementistratejiolarakqbuletmk">Backlog Refinement-i Strateji Olarak Qəbul Etmək</h2>
Backlog Refinement-ə sadəcə bir formalitet deyil, əsas bir strategiya kimi yanaşmaq, onu "iclasdan" güclü bir "proaktiv risk azaltma" vasitəsinə çevirir. Paylaşılan anlayışın qurulduğu və gələcək problemlərin qarşısının alındığı yerdir, qiymətli vaxt və resurslar qənaət edilir.
 
Backlog Refinement, komandanın ümumi məqsədlərə doğru hərəkət etməsini təmin edir. Bu proses, hər bir komanda üzvünün öz rolunu və məsuliyyətini başa düşməsinə kömək edir. Nəticədə, komanda daha motivasiyalı və məhsuldar olur.
 
Unutmayın ki, Backlog Refinement bir dəfəlik bir tədbir deyil, davamlı bir prosesdir. Daimi olaraq iş yığıncağını təkmilləşdirmək, komandanın çevik qalmasına və dəyişən tələblərə uyğunlaşmasına imkan verir.
<h2 id="ntic">Nəticə</h2>
Backlog Refinement, komandanızın vaxtını və resurslarını qənaət etməyə kömək edən əvəzolunmaz bir ritualdır. Bu proses, tələblərin aydınlaşdırılmasına, risklərin azaldılmasına və komanda üzvləri arasında ümumi bir anlayışın yaradılmasına yönəlib. Effektiv Backlog Refinement sessiyaları keçirmək üçün yuxarıda göstərilən kontrol siyahısından istifadə edin və bu prosesin komandanız üçün nə qədər dəyərli olduğunu görün.
 
Bu məqalə sizin üçün faydalı oldusa, bəyənməyi (Like) unutmayın! Şəxsi təcrübənizi və ya fikirlərinizi bölüşmək üçün şərh (Comment) bölməsində bizimlə əlaqə saxlayın. Sizin rəyləriniz bizim üçün çox dəyərlidir!"

Backlog Refinement: Həftələri Qənaət Edən Ritual

## Giriş

Biznes analitiklər (BA) olaraq, biz biznes ehtiyacları ilə texniki həllər arasında körpü rolunu oynayırıq. "Nə" sualına cavab tapmaqda əla olsaq da, sistemlərimizin "necə" işlədiyini anlamaq oyunu dəyişdirə bilər. Bu anlayışı dərinləşdirmək və müstəqilliyimizi artırmaq üçün güclü bir yol, hər zaman developerlərin köməyinə ehtiyac olmadan, Postman-dan istifadə edərək API-ləri özümüz yoxlamaqdır. Bu, layihələrin icrasını asanlaşdırır və ünsiyyəti aydınlaşdırır.

## Niyə BA-lar Postman-dan İstifadə Etməlidir?

Bir düşünün: bir endpointin davranışını təsdiqləmək üçün bir developeri gözləmək əvəzinə, birbaşa test edə bilərsiniz. Bu, yalnız kəşf mərhələsini sürətləndirmir, həm də tələblərinizin dəqiqliyini və qəbul meyarlarının keyfiyyətini əhəmiyyətli dərəcədə yaxşılaşdırır. Bu, məlumat axınlarını və inteqrasiya nöqtələrini birbaşa yoxlamağa, potensial problemləri daha erkən aşkar etməyə imkan verir. Postman, API-ləri test etmək üçün istifadə olunan güclü bir platformadır.
 
## Postman ilə Başlamaq üçün Yoxlama Siyahısı

Postman-ı BA kimi istifadə etməyə başlamaq üçün sürətli bir yoxlama siyahısı:

- **API sənədləri ilə tanış olun.** Swagger/OpenAPI spesifikasiyaları burada ən yaxşı dostlarınızdır. API sənədləri, API-nin necə işlədiyini, hansı endpointlərin mövcud olduğunu və hər bir endpointin hansı məlumatları qəbul etdiyini və qaytardığını izah edir. Bu sənədlər olmadan, API-ləri düzgün şəkildə test etmək çətin olacaqdır.

- **Sorğunuzu qurun.** URL-i təyin edin, HTTP metodunu seçin (GET, POST, PUT, DELETE), lazım olan başlıqları (məsələn, identifikasiya tokenləri) əlavə edin və əgər varsa, sorğu gövdəsini (request body) qurun. Sorğu qurmaq, API-yə nə göndərmək istədiyinizi və necə göndərmək istədiyinizi müəyyənləşdirmək deməkdir. Məsələn, bir GET sorğusu məlumat almaq üçün, bir POST sorğusu isə məlumat yaratmaq üçün istifadə olunur.

- **Sorğunu göndərin.** 'Göndər' düyməsini basın və sehrin baş verməsini izləyin. Sorğunu göndərmək, API-yə müraciət etmək və cavab almaq deməkdir. Postman, sorğunu göndərdikdən sonra cavabı göstərəcəkdir.

- **Cavabı yoxlayın.** HTTP status kodunu (məsələn, 200 OK, 400 Bad Request, 500 Internal Server Error) yoxlayın və gözlənilən məlumatlar, struktur və səhv mesajları üçün cavab gövdəsini yoxlayın. Cavabı yoxlamaq, API-nin düzgün işlədiyini təsdiqləmək deməkdir. Məsələn, 200 OK status kodu sorğunun uğurla tamamlandığını göstərir, 400 Bad Request isə sorğuda bir səhv olduğunu göstərir.

- **İşinizi qeyd edin.** Asan giriş, təkrar istifadə və komandanızla paylaşmaq üçün sorğularınızı Postman Kolleksiyalarına təşkil edin. İşinizi qeyd etmək, gələcəkdə sorğularınızı yenidən istifadə etmək və komanda yoldaşlarınızla paylaşmaq üçün vacibdir. Postman Kolleksiyaları, sorğularınızı təşkil etmək üçün əla bir yoldur.
 
## Postman-ın Üstünlükləri

Postman-ın biznes analitiklər üçün bir çox üstünlükləri var:

- **Müstəqillik:** Developerlərə ehtiyac olmadan API-ləri yoxlaya bilərsiniz.
- **Sürət:** Kəşf mərhələsini sürətləndirirsiniz.
- **Dəqiqlik:** Tələblərinizin dəqiqliyini yaxşılaşdırırsınız.
- **Keyfiyyət:** Qəbul meyarlarının keyfiyyətini artırırsınız.
- **Erkən aşkar etmə:** Potensial problemləri daha erkən aşkar edirsiniz.
 
## API Nədir?

API (Application Programming Interface) proqramların bir-biri ilə ünsiyyət qurmasına imkan verən bir interfeysdir. API, bir proqramın digər proqramın funksiyalarına və ya məlumatlarına daxil olmasına imkan verir. API-lər, veb proqramları, mobil proqramlar və digər proqramlar arasında məlumat mübadiləsi üçün geniş istifadə olunur.
 
## HTTP Metodları

HTTP (Hypertext Transfer Protocol) metodları, bir müştərinin bir serverə göndərə biləcəyi müxtəlif növ sorğuları təyin edir. Ən çox istifadə olunan HTTP metodları bunlardır:

- **GET:** Məlumat almaq üçün istifadə olunur.
- **POST:** Məlumat yaratmaq üçün istifadə olunur.
- **PUT:** Mövcud məlumatı yeniləmək üçün istifadə olunur.
- **DELETE:** Məlumatı silmək üçün istifadə olunur.
 
## HTTP Status Kodları

HTTP status kodları, bir serverin bir müştərinin sorğusuna cavab olaraq göndərdiyi üç rəqəmli kodlardır. Status kodları, sorğunun uğurlu olub olmadığını və ya bir səhv baş verib olmadığını göstərir. Ən çox görülən status kodları bunlardır:

- **200 OK:** Sorğu uğurla tamamlandı.
- **400 Bad Request:** Sorğuda bir səhv var.
- **401 Unauthorized:** İdentifikasiya tələb olunur.
- **403 Forbidden:** Giriş qadağandır.
- **404 Not Found:** Səhifə tapılmadı.
- **500 Internal Server Error:** Serverdə bir səhv baş verdi.
 
## Nəticə

Özünüzü Postman kimi alətlərlə gücləndirmək sizi daha təsirli və çox yönlü bir BA edir, bu da layihənin daha rəvan icrasına və daha aydın ünsiyyətə birbaşa töhfə verir.

Bu məqalədə, biznes analitiklər üçün Postman-ın necə istifadə oluna biləcəyini və API-ləri developerlərə ehtiyac olmadan necə yoxlaya biləcəyinizi öyrəndiniz. Postman, müstəqilliyinizi artırmaq, kəşf mərhələsini sürətləndirmək, tələblərinizin dəqiqliyini yaxşılaşdırmaq və qəbul meyarlarının keyfiyyətini artırmaq üçün əla bir vasitədir.

Məqaləni bəyəndinizsə like 👍 və ya bəyənmədinizsə dislike 👎 qoyun. Aşağıda şəxsi təcrübənizi və ya fikirlərinizi şərhdə bölüşməyə dəvət edirik!

<h2 id="giri">Giriş</h2>
Biznes analitiklər (BA) olaraq, biz biznes ehtiyacları ilə texniki həllər arasında körpü rolunu oynayırıq. "Nə" sualına cavab tapmaqda əla olsaq da, sistemlərimizin "necə" işlədiyini anlamaq oyunu dəyişdirə bilər. Bu anlayışı dərinləşdirmək və müstəqilliyimizi artırmaq üçün güclü bir yol, hər zaman developerlərin köməyinə ehtiyac olmadan, Postman-dan istifadə edərək API-ləri özümüz yoxlamaqdır. Bu, layihələrin icrasını asanlaşdırır və ünsiyyəti aydınlaşdırır.
<h2 id="niybalarpostmandanstifadetmlidir">Niyə BA-lar Postman-dan İstifadə Etməlidir?</h2>
Bir düşünün: bir endpointin davranışını təsdiqləmək üçün bir developeri gözləmək əvəzinə, birbaşa test edə bilərsiniz. Bu, yalnız kəşf mərhələsini sürətləndirmir, həm də tələblərinizin dəqiqliyini və qəbul meyarlarının keyfiyyətini əhəmiyyətli dərəcədə yaxşılaşdırır. Bu, məlumat axınlarını və inteqrasiya nöqtələrini birbaşa yoxlamağa, potensial problemləri daha erkən aşkar etməyə imkan verir. Postman, API-ləri test etmək üçün istifadə olunan güclü bir platformadır.
 
<h2 id="postmanilbalamaqnyoxlamasiyahs">Postman ilə Başlamaq üçün Yoxlama Siyahısı</h2>
Postman-ı BA kimi istifadə etməyə başlamaq üçün sürətli bir yoxlama siyahısı:
<ul>
<li>API sənədləri ilə tanış olun. Swagger/OpenAPI spesifikasiyaları burada ən yaxşı dostlarınızdır. API sənədləri, API-nin necə işlədiyini, hansı endpointlərin mövcud olduğunu və hər bir endpointin hansı məlumatları qəbul etdiyini və qaytardığını izah edir. Bu sənədlər olmadan, API-ləri düzgün şəkildə test etmək çətin olacaqdır.</li>
<li>Sorğunuzu qurun. URL-i təyin edin, HTTP metodunu seçin (GET, POST, PUT, DELETE), lazım olan başlıqları (məsələn, identifikasiya tokenləri) əlavə edin və əgər varsa, sorğu gövdəsini (request body) qurun. Sorğu qurmaq, API-yə nə göndərmək istədiyinizi və necə göndərmək istədiyinizi müəyyənləşdirmək deməkdir. Məsələn, bir GET sorğusu məlumat almaq üçün, bir POST sorğusu isə məlumat yaratmaq üçün istifadə olunur.</li>
<li>Sorğunu göndərin. 'Göndər' düyməsini basın və sehrin baş verməsini izləyin. Sorğunu göndərmək, API-yə müraciət etmək və cavab almaq deməkdir. Postman, sorğunu göndərdikdən sonra cavabı göstərəcəkdir.</li>
<li>Cavabı yoxlayın. HTTP status kodunu (məsələn, 200 OK, 400 Bad Request, 500 Internal Server Error) yoxlayın və gözlənilən məlumatlar, struktur və səhv mesajları üçün cavab gövdəsini yoxlayın. Cavabı yoxlamaq, API-nin düzgün işlədiyini təsdiqləmək deməkdir. Məsələn, 200 OK status kodu sorğunun uğurla tamamlandığını göstərir, 400 Bad Request isə sorğuda bir səhv olduğunu göstərir.</li>
<li>İşinizi qeyd edin. Asan giriş, təkrar istifadə və komandanızla paylaşmaq üçün sorğularınızı Postman Kolleksiyalarına təşkil edin. İşinizi qeyd etmək, gələcəkdə sorğularınızı yenidən istifadə etmək və komanda yoldaşlarınızla paylaşmaq üçün vacibdir. Postman Kolleksiyaları, sorğularınızı təşkil etmək üçün əla bir yoldur.
 </li>
</ul>
<h2 id="postmannstnlklri">Postman-ın Üstünlükləri</h2>
Postman-ın biznes analitiklər üçün bir çox üstünlükləri var:
<ul>
<li>Müstəqillik: Developerlərə ehtiyac olmadan API-ləri yoxlaya bilərsiniz.</li>
<li>Sürət: Kəşf mərhələsini sürətləndirirsiniz.</li>
<li>Dəqiqlik: Tələblərinizin dəqiqliyini yaxşılaşdırırsınız.</li>
<li>Keyfiyyət: Qəbul meyarlarının keyfiyyətini artırırsınız.</li>
<li>Erkən aşkar etmə: Potensial problemləri daha erkən aşkar edirsiniz.
 </li>
</ul>
<h2 id="apindir">API Nədir?</h2>
API (Application Programming Interface) proqramların bir-biri ilə ünsiyyət qurmasına imkan verən bir interfeysdir. API, bir proqramın digər proqramın funksiyalarına və ya məlumatlarına daxil olmasına imkan verir. API-lər, veb proqramları, mobil proqramlar və digər proqramlar arasında məlumat mübadiləsi üçün geniş istifadə olunur.
 
<h2 id="httpmetodlar">HTTP Metodları</h2>
HTTP (Hypertext Transfer Protocol) metodları, bir müştərinin bir serverə göndərə biləcəyi müxtəlif növ sorğuları təyin edir. Ən çox istifadə olunan HTTP metodları bunlardır:
<ul>
<li>GET: Məlumat almaq üçün istifadə olunur.</li>
<li>POST: Məlumat yaratmaq üçün istifadə olunur.</li>
<li>PUT: Mövcud məlumatı yeniləmək üçün istifadə olunur.</li>
<li>DELETE: Məlumatı silmək üçün istifadə olunur.
 </li>
</ul>
<h2 id="httpstatuskodlar">HTTP Status Kodları</h2>
HTTP status kodları, bir serverin bir müştərinin sorğusuna cavab olaraq göndərdiyi üç rəqəmli kodlardır. Status kodları, sorğunun uğurlu olub olmadığını və ya bir səhv baş verib olmadığını göstərir. Ən çox görülən status kodları bunlardır:
<ul>
<li>200 OK: Sorğu uğurla tamamlandı.</li>
<li>400 Bad Request: Sorğuda bir səhv var.</li>
<li>401 Unauthorized: İdentifikasiya tələb olunur.</li>
<li>403 Forbidden: Giriş qadağandır.</li>
<li>404 Not Found: Səhifə tapılmadı.</li>
<li>500 Internal Server Error: Serverdə bir səhv baş verdi.
 </li>
</ul>
<h2 id="ntic">Nəticə</h2>
Özünüzü Postman kimi alətlərlə gücləndirmək sizi daha təsirli və çox yönlü bir BA edir, bu da layihənin daha rəvan icrasına və daha aydın ünsiyyətə birbaşa töhfə verir.
Bu məqalədə, biznes analitiklər üçün Postman-ın necə istifadə oluna biləcəyini və API-ləri developerlərə ehtiyac olmadan necə yoxlaya biləcəyinizi öyrəndiniz. Postman, müstəqilliyinizi artırmaq, kəşf mərhələsini sürətləndirmək, tələblərinizin dəqiqliyini yaxşılaşdırmaq və qəbul meyarlarının keyfiyyətini artırmaq üçün əla bir vasitədir.
Məqaləni bəyəndinizsə like 👍 və ya bəyənmədinizsə dislike 👎 qoyun. Aşağıda şəxsi təcrübənizi və ya fikirlərinizi şərhdə bölüşməyə dəvət edirik!

Postman: BA üçün API yoxlama – Devlərə ehtiyac olmadan

## Giriş

Proqram təminatı layihələrində ən bahalı səhvlər, kod yazıldıqdan və ya test mərhələsinə keçdikdən sonra aşkar edilənlərdir. Bu cür səhvlərin düzəldilməsi xeyli vaxt, resurs və əlavə xərclər tələb edir. Məhz buna görə də, səhvləri erkən mərhələlərdə aşkar etmək, layihənin uğurunu təmin etmək üçün kritik əhəmiyyət daşıyır. Sequence Diagramlar analitiklərə bu imkanı yaradan ən güclü vasitələrdən biridir. Onlar, sistemin daxili işləyişini, komponentlər arasındakı əlaqələri və məlumat axınını vizual şəkildə təsvir etməklə, potensial problemləri öncədən görməyə kömək edir. Bu yazıda Sequence Diagramların nə qədər faydalı olduğunu, onlardan necə istifadə etməyi və hansı məqamlara diqqət etməyi araşdıracağıq.

 

## Sequence Diagramların Gücü

Sequence Diagramlar, sistem komponentləri arasındakı qarşılıqlı əlaqəni vizuallaşdıraraq, potensial xətaları kodlaşdırma başlamazdan çox əvvəl aşkar etməyə imkan verir. Bu, yalnız interfeysləri və verilənlər bazasını deyil, həm də biznes məntiqinin ardıcıllığını və istisnaları əhatə edən tam şəkli görməyə kömək edir. Beləliklə, analitiklər sistemin necə işləməli olduğunu daha dəqiq başa düşür və mümkün problemləri öncədən təxmin edə bilirlər.

 

## Sequence Diagramlar Üzərində İşləyərkən Diqqət Edilməli Məqamlar

Sequence Diagramlar üzərində işləyərkən aşağıdakı məqamlara xüsusi diqqət yetirmək lazımdır:

- **Missing Messages (Buraxılmış Mesajlar)**: Hər hansı bir vacib addım unudulubmu və ya informasiya ötürülməsi qeydə alınmayıbmı? Bu, sistemin düzgün işləməməsinə səbəb ola biləcək kritik bir problemdir. Məsələn, istifadəçi məlumatlarını emal edən bir sistemdə, məlumatların yoxlanılması addımı buraxılıbsa, bu, yanlış məlumatların sistemə daxil olmasına və nəticədə səhvlərə yol açmasına gətirib çıxara bilər.

- **Incorrect Order (Yanlış Ardıcıllıq)**: Hadisələrin ardıcıllığı düzgündürmü, yoxsa bəzi əməliyyatlar düzgün olmayan vaxtda icra olunur? Əməliyyatların yanlış ardıcıllığı sistemin gözlənilən nəticələri verməməsinə səbəb ola bilər. Misal üçün, bankomatda pul çıxarma prosesində, əvvəlcə hesabdakı məbləğin yoxlanılması, sonra isə pulun verilməsi lazımdır. Əgər bu ardıcıllıq pozularsa, hesabda kifayət qədər pul olmasa belə, pul verilə bilər.

- **Unexpected Participants (Gözlənilməz İştirakçılar)**: Prosesdə gözlənilməyən və ya lazımsız aktorlar iştirak edirmi? Bu, sistemin təhlükəsizliyinə və ya performansına təsir edə bilər. Məsələn, bir e-ticarət platformasında, ödəniş prosesində üçüncü tərəf reklam şirkətinin iştirakı gözlənilməz və lazımsız ola bilər. Bu, istifadəçi məlumatlarının məxfiliyinə təsir edə və ya sistemin işləmə sürətini azalda bilər.

- **Race Conditions (Yarış Vəziyyətləri)**: Paralel proseslər arasında konflikt riski varmı və sistemin hansı cavabı verməsi gözlənilir? Yarış vəziyyətləri, eyni resursa eyni anda birdən çox prosesin daxil olması nəticəsində yaranır və sistemin qeyri-müəyyən və ya yanlış nəticələr verməsinə səbəb ola bilər. Misal üçün, iki istifadəçi eyni anda eyni məhsulu almağa çalışırsa, sistem yalnız birinə icazə verməlidir və digərinə məhsulun tükəndiyi barədə məlumat verməlidir.

 

## Sequence Diagram Nümunəsi: Onlayn Kitab Mağazası

Təsəvvür edin ki, onlayn kitab mağazası üçün sifariş prosesini modelləşdiririk. Bu prosesdə aşağıdakı iştirakçılar var:

- İstifadəçi
- Veb Sayt
- Sifariş Xidməti
- Ödəniş Xidməti
- Anbar

Sequence Diagram aşağıdakı addımları əhatə edə bilər:

1. **İstifadəçi** veb saytda kitab seçir və səbətə əlavə edir.
2. **İstifadəçi** sifarişi təsdiqləyir.
3. **Veb Sayt** sifariş məlumatlarını **Sifariş Xidməti**nə göndərir.
4. **Sifariş Xidməti** ödəniş üçün **Ödəniş Xidməti**nə müraciət edir.
5. **Ödəniş Xidməti** ödənişi təsdiqləyir və ya rədd edir.
6. **Sifariş Xidməti** anbarda kitabın mövcudluğunu yoxlayır.
7. **Anbar** kitabın mövcudluğunu təsdiqləyir və ya rədd edir.
8. **Sifariş Xidməti** sifarişi tamamlayır və təsdiq mesajını **Veb Sayt**a göndərir.
9. **Veb Sayt** təsdiq mesajını **İstifadəçi**yə göstərir.

Bu diagramda diqqət edilməli məqamlar:

- Ödəniş uğursuz olarsa nə baş verir?
- Anbarda kitab yoxdursa nə baş verir?
- Sifariş zamanı hər hansı bir xəta baş verərsə nə baş verir?

Bu suallara cavab tapmaq üçün Sequence Diagramı genişləndirərək, alternativ ssenariləri və istisnaları əlavə etmək lazımdır. Bu, sistemin daha etibarlı və dayanıqlı olmasına kömək edəcək.

 

## Sequence Diagramların Faydaları

Sequence Diagramlardan istifadə etməklə aşağıdakı faydaları əldə edə bilərsiniz:

- **Erkən Səhv Aşkar Edilməsi**: Potensial səhvləri kod yazılmadan əvvəl aşkar etmək, xərcləri əhəmiyyətli dərəcədə azaldır.
- **Vaxta Qənaət**: Səhvlərin erkən aşkar edilməsi, layihənin vaxtında tamamlanmasına kömək edir.
- **Keyfiyyət Artımı**: Sistem komponentləri arasındakı əlaqələrin daha yaxşı başa düşülməsi, son məhsulun keyfiyyətini artırır.
- **Kommunikasiya Asanlığı**: Sequence Diagramlar, komanda üzvləri arasında daha effektiv kommunikasiya yaratmağa kömək edir.
- **Tələblərin Dəqiqləşdirilməsi**: Diagramlar, tələblərin daha dəqiq müəyyən edilməsinə və başa düşülməsinə kömək edir.

 

## Nəticə

Sequence Diagramlar, proqram təminatı layihələrində səhvləri erkən mərhələlərdə aşkar etmək və düzəltmək üçün əvəzolunmaz bir vasitədir. Onlar, sistemin daxili işləyişini vizual şəkildə təsvir etməklə, analitiklərə və developerlərə potensial problemləri öncədən görməyə və onların qarşısını almağa kömək edir. Analiz mərhələsində səhv tutmaq, hər hansı bir inkişaf komandasının xeyrinədir. Ümid edirik ki, bu məqalə Sequence Diagramların nə qədər faydalı olduğunu və onlardan necə istifadə etməyi anlamağınıza kömək etdi.

Bu məqaləni faydalı hesab etdinizsə, bəyənməyi unutmayın! Şəxsi təcrübənizi və ya fikirlərinizi bölüşmək üçün aşağıda şərh yaza bilərsiniz.

<h2 id="giri">Giriş</h2>
Proqram təminatı layihələrində ən bahalı səhvlər, kod yazıldıqdan və ya test mərhələsinə keçdikdən sonra aşkar edilənlərdir. Bu cür səhvlərin düzəldilməsi xeyli vaxt, resurs və əlavə xərclər tələb edir. Məhz buna görə də, səhvləri erkən mərhələlərdə aşkar etmək, layihənin uğurunu təmin etmək üçün kritik əhəmiyyət daşıyır. Sequence Diagramlar analitiklərə bu imkanı yaradan ən güclü vasitələrdən biridir. Onlar, sistemin daxili işləyişini, komponentlər arasındakı əlaqələri və məlumat axınını vizual şəkildə təsvir etməklə, potensial problemləri öncədən görməyə kömək edir. Bu yazıda Sequence Diagramların nə qədər faydalı olduğunu, onlardan necə istifadə etməyi və hansı məqamlara diqqət etməyi araşdıracağıq.
 
<h2 id="sequencediagramlarngc">Sequence Diagramların Gücü</h2>
Sequence Diagramlar, sistem komponentləri arasındakı qarşılıqlı əlaqəni vizuallaşdıraraq, potensial xətaları kodlaşdırma başlamazdan çox əvvəl aşkar etməyə imkan verir. Bu, yalnız interfeysləri və verilənlər bazasını deyil, həm də biznes məntiqinin ardıcıllığını və istisnaları əhatə edən tam şəkli görməyə kömək edir. Beləliklə, analitiklər sistemin necə işləməli olduğunu daha dəqiq başa düşür və mümkün problemləri öncədən təxmin edə bilirlər.
 
<h2 id="sequencediagramlarzrindlyrkndiqqtedilmlimqamlar">Sequence Diagramlar Üzərində İşləyərkən Diqqət Edilməli Məqamlar</h2>
Sequence Diagramlar üzərində işləyərkən aşağıdakı məqamlara xüsusi diqqət yetirmək lazımdır:
<ul>
<li>Missing Messages (Buraxılmış Mesajlar): Hər hansı bir vacib addım unudulubmu və ya informasiya ötürülməsi qeydə alınmayıbmı? Bu, sistemin düzgün işləməməsinə səbəb ola biləcək kritik bir problemdir. Məsələn, istifadəçi məlumatlarını emal edən bir sistemdə, məlumatların yoxlanılması addımı buraxılıbsa, bu, yanlış məlumatların sistemə daxil olmasına və nəticədə səhvlərə yol açmasına gətirib çıxara bilər.</li>
<li>Incorrect Order (Yanlış Ardıcıllıq): Hadisələrin ardıcıllığı düzgündürmü, yoxsa bəzi əməliyyatlar düzgün olmayan vaxtda icra olunur? Əməliyyatların yanlış ardıcıllığı sistemin gözlənilən nəticələri verməməsinə səbəb ola bilər. Misal üçün, bankomatda pul çıxarma prosesində, əvvəlcə hesabdakı məbləğin yoxlanılması, sonra isə pulun verilməsi lazımdır. Əgər bu ardıcıllıq pozularsa, hesabda kifayət qədər pul olmasa belə, pul verilə bilər.</li>
<li>Unexpected Participants (Gözlənilməz İştirakçılar): Prosesdə gözlənilməyən və ya lazımsız aktorlar iştirak edirmi? Bu, sistemin təhlükəsizliyinə və ya performansına təsir edə bilər. Məsələn, bir e-ticarət platformasında, ödəniş prosesində üçüncü tərəf reklam şirkətinin iştirakı gözlənilməz və lazımsız ola bilər. Bu, istifadəçi məlumatlarının məxfiliyinə təsir edə və ya sistemin işləmə sürətini azalda bilər.</li>
<li>Race Conditions (Yarış Vəziyyətləri): Paralel proseslər arasında konflikt riski varmı və sistemin hansı cavabı verməsi gözlənilir? Yarış vəziyyətləri, eyni resursa eyni anda birdən çox prosesin daxil olması nəticəsində yaranır və sistemin qeyri-müəyyən və ya yanlış nəticələr verməsinə səbəb ola bilər. Misal üçün, iki istifadəçi eyni anda eyni məhsulu almağa çalışırsa, sistem yalnız birinə icazə verməlidir və digərinə məhsulun tükəndiyi barədə məlumat verməlidir.</li>
</ul>
 
<h2 id="sequencediagramnmunsionlaynkitabmaazas">Sequence Diagram Nümunəsi: Onlayn Kitab Mağazası</h2>
Təsəvvür edin ki, onlayn kitab mağazası üçün sifariş prosesini modelləşdiririk. Bu prosesdə aşağıdakı iştirakçılar var:
<ul>
<li>İstifadəçi</li>
<li>Veb Sayt</li>
<li>Sifariş Xidməti</li>
<li>Ödəniş Xidməti</li>
<li>Anbar</li>
</ul>
Sequence Diagram aşağıdakı addımları əhatə edə bilər:
<ol>
<li>İstifadəçi veb saytda kitab seçir və səbətə əlavə edir.</li>
<li>İstifadəçi sifarişi təsdiqləyir.</li>
<li>Veb Sayt sifariş məlumatlarını Sifariş Xidmətinə göndərir.</li>
<li>Sifariş Xidməti ödəniş üçün Ödəniş Xidmətinə müraciət edir.</li>
<li>Ödəniş Xidməti ödənişi təsdiqləyir və ya rədd edir.</li>
<li>Sifariş Xidməti anbarda kitabın mövcudluğunu yoxlayır.</li>
<li>Anbar kitabın mövcudluğunu təsdiqləyir və ya rədd edir.</li>
<li>Sifariş Xidməti sifarişi tamamlayır və təsdiq mesajını Veb Sayta göndərir.</li>
<li>Veb Sayt təsdiq mesajını İstifadəçiyə göstərir.</li>
</ol>
Bu diagramda diqqət edilməli məqamlar:
<ul>
<li>Ödəniş uğursuz olarsa nə baş verir?</li>
<li>Anbarda kitab yoxdursa nə baş verir?</li>
<li>Sifariş zamanı hər hansı bir xəta baş verərsə nə baş verir?</li>
</ul>
Bu suallara cavab tapmaq üçün Sequence Diagramı genişləndirərək, alternativ ssenariləri və istisnaları əlavə etmək lazımdır. Bu, sistemin daha etibarlı və dayanıqlı olmasına kömək edəcək.
 
<h2 id="sequencediagramlarnfaydalar">Sequence Diagramların Faydaları</h2>
Sequence Diagramlardan istifadə etməklə aşağıdakı faydaları əldə edə bilərsiniz:
<ul>
<li>Erkən Səhv Aşkar Edilməsi: Potensial səhvləri kod yazılmadan əvvəl aşkar etmək, xərcləri əhəmiyyətli dərəcədə azaldır.</li>
<li>Vaxta Qənaət: Səhvlərin erkən aşkar edilməsi, layihənin vaxtında tamamlanmasına kömək edir.</li>
<li>Keyfiyyət Artımı: Sistem komponentləri arasındakı əlaqələrin daha yaxşı başa düşülməsi, son məhsulun keyfiyyətini artırır.</li>
<li>Kommunikasiya Asanlığı: Sequence Diagramlar, komanda üzvləri arasında daha effektiv kommunikasiya yaratmağa kömək edir.</li>
<li>Tələblərin Dəqiqləşdirilməsi: Diagramlar, tələblərin daha dəqiq müəyyən edilməsinə və başa düşülməsinə kömək edir.</li>
</ul>
 
<h2 id="ntic">Nəticə</h2>
Sequence Diagramlar, proqram təminatı layihələrində səhvləri erkən mərhələlərdə aşkar etmək və düzəltmək üçün əvəzolunmaz bir vasitədir. Onlar, sistemin daxili işləyişini vizual şəkildə təsvir etməklə, analitiklərə və developerlərə potensial problemləri öncədən görməyə və onların qarşısını almağa kömək edir. Analiz mərhələsində səhv tutmaq, hər hansı bir inkişaf komandasının xeyrinədir. Ümid edirik ki, bu məqalə Sequence Diagramların nə qədər faydalı olduğunu və onlardan necə istifadə etməyi anlamağınıza kömək etdi.
Bu məqaləni faydalı hesab etdinizsə, bəyənməyi unutmayın! Şəxsi təcrübənizi və ya fikirlərinizi bölüşmək üçün aşağıda şərh yaza bilərsiniz.

Sequence Diagram: Səhvləri Analiz Mərhələsində Tutmaq

## Giriş

Müasir biznes analitiklərinin (BA) bacarıq dəstində API-ləri (Application Programming Interface) anlamaq artıq seçim deyil, zərurətdir. API-lər, biznes ehtiyacları ilə texniki həllər arasında körpü rolunu oynayır, sizi yüksək səviyyəli tələblərdən dəqiq icraya keçməyə imkan verir. Əvvəllər API-ləri anlamaq texniki komandanın işi hesab olunsa da, indi biznes analitiklərinin layihələrin uğurunda mühüm rol oynadığı bir dövrdə yaşayırıq. API-ləri başa düşmək, tələblərin daha dəqiq müəyyən edilməsinə, texniki komanda ilə daha səmərəli ünsiyyətə və nəticədə daha uğurlu layihələrə yol açır.

Nə üçün API-ləri başa düşmək vacibdir? Çünki API-lər müxtəlif proqramların və sistemlərin bir-biri ilə necə əlaqə quracağını və məlumat mübadiləsi aparacağını müəyyən edir. Bir biznes analitik kimi, API-lərin necə işlədiyini anlamaq, sizə biznes ehtiyaclarını texniki həllərə çevirməyə və layihənin uğurunu təmin etməyə kömək edir.

Bu məqalədə, API-ləri başa düşmək üçün əsas alətlərdən biri olan Swagger (OpenAPI) sənədlərini necə oxumağı və onlardan istifadə edərək dəqiq suallar verməyi öyrənəcəksiniz. Bu bacarıq, layihələrinizdə aydınlığı təmin edəcək, bahalı səhvlərin və təkrar işlərin qarşısını alacaq və layihənin çatdırılmasını sürətləndirəcək.

 
## Swagger (OpenAPI) ilə Dəqiq Suallar Vermək

Swagger (OpenAPI) kimi alətlərə yiyələnmək, sizə "dəqiq suallar" verməyə imkan verir, bahalı yanlış təfsirlərin və təkrar işlərin qarşısını alır. Bu bacarıq, layihənin aydınlığını təmin edir və çatdırılmanı sürətləndirir.

Swagger, API-lərin strukturunu və funksiyalarını təsvir edən standart bir formatdır. Bir növ API-nin "təlimat kitabçası"dır. Swagger sənədləri, API-nin hansı məlumatları qəbul etdiyini, hansı məlumatları geri qaytardığını, hansı əməliyyatları yerinə yetirdiyini və digər vacib detalları göstərir.

Swagger-i oxumağı öyrənmək, biznes analitikləri üçün bir sıra üstünlüklər təmin edir:

- **Tələblərin dəqiqləşdirilməsi:** API-nin imkanlarını başa düşərək, daha dəqiq və ətraflı tələblər müəyyən edə bilərsiniz.
- **Texniki komanda ilə səmərəli ünsiyyət:** Texniki terminləri başa düşərək, texniki komanda ilə daha səmərəli ünsiyyət qura bilərsiniz və onların ehtiyaclarını daha yaxşı başa düşə bilərsiniz.
- **Səhvlərin azaldılması:** API-nin işləmə prinsipini başa düşərək, layihənin dizaynında və icrasında səhvlərin sayını azalda bilərsiniz.
- **Layihənin sürətləndirilməsi:** API-nin imkanlarını başa düşərək, layihənin planlaşdırılması və icrası prosesini sürətləndirə bilərsiniz.

 
## Biznes Analitikləri üçün Swagger/OpenAPI-ni Oxumaq üçün Qısa Yoxlama Siyahısı

Burada biznes analitikləri üçün Swagger/OpenAPI sənədlərini oxuyarkən nəzərə alınması lazım olan əsas məqamların yoxlama siyahısı təqdim olunur:

 
### Müvafiq Uç nöqtələrini Müəyyən Edin

Hansı URL-lər xüsusi biznes əməliyyatlarınızı idarə edir (məsələn, /users, /orders)?

Uç nöqtələri (endpoints), API-nin müxtəlif funksiyalarına giriş nöqtələridir. Hər bir uç nöqtəsi, müəyyən bir əməliyyatı yerinə yetirir, məsələn, istifadəçi məlumatlarını əldə etmək, sifariş yaratmaq və ya məhsul məlumatlarını yeniləmək.

Swagger sənədlərində, uç nöqtələri URL formatında göstərilir. Məsələn, `/users` uç nöqtəsi, istifadəçi məlumatları ilə əlaqəli əməliyyatları idarə edir, `/orders` uç nöqtəsi isə sifarişlərlə əlaqəli əməliyyatları idarə edir.

Müvafiq uç nöqtələrini müəyyən etmək üçün, biznes tələblərinizi nəzərə almalısınız. Hansı biznes əməliyyatları üçün API-dən istifadə etmək lazımdır? Hər bir əməliyyat üçün hansı uç nöqtələri mövcuddur?

**Misal:**

Tutaq ki, bir e-ticarət tətbiqi üçün sifarişləri idarə etmək üçün bir API-dən istifadə etmək istəyirsiniz. Swagger sənədlərini oxuyaraq, aşağıdakı uç nöqtələrinin mövcud olduğunu görürsünüz:

- `/orders` - Yeni sifariş yaratmaq üçün
- `/orders/{orderId}` - Müəyyən bir sifarişi əldə etmək üçün
- `/orders/{orderId}` - Müəyyən bir sifarişi yeniləmək üçün
- `/orders/{orderId}` - Müəyyən bir sifarişi silmək üçün

Bu uç nöqtələrini müəyyən etdikdən sonra, sifarişləri idarə etmək üçün API-dən necə istifadə edə biləcəyinizi daha yaxşı başa düşə bilərsiniz.

 
### HTTP Metodlarını Anlayın

"GET" (əldə etmək), "POST" (yaratmaq), "PUT" (yeniləmək), "DELETE" (silmək). Hansı əməliyyat yerinə yetirilir?

HTTP metodları, API-nin uç nöqtəsində hansı əməliyyatın yerinə yetiriləcəyini müəyyən edir. Ən çox istifadə olunan HTTP metodları bunlardır:

- **GET:** Məlumatları əldə etmək üçün istifadə olunur.
- **POST:** Yeni məlumat yaratmaq üçün istifadə olunur.
- **PUT:** Mövcud məlumatları yeniləmək üçün istifadə olunur.
- **DELETE:** Məlumatları silmək üçün istifadə olunur.

Swagger sənədlərində, hər bir uç nöqtəsi üçün istifadə olunan HTTP metodu göstərilir. Məsələn, `/users` uç nöqtəsi üçün `GET` metodu istifadə olunursa, bu o deməkdir ki, bu uç nöqtəsindən istifadə edərək istifadəçi məlumatlarını əldə edə bilərsiniz.

HTTP metodlarını başa düşmək, API-nin necə işlədiyini və hansı əməliyyatları yerinə yetirə biləcəyinizi anlamağa kömək edir.

**Misal:**

Yuxarıdakı e-ticarət tətbiqi nümunəsində, aşağıdakı HTTP metodları istifadə olunur:

- `POST /orders` - Yeni sifariş yaratmaq üçün
- `GET /orders/{orderId}` - Müəyyən bir sifarişi əldə etmək üçün
- `PUT /orders/{orderId}` - Müəyyən bir sifarişi yeniləmək üçün
- `DELETE /orders/{orderId}` - Müəyyən bir sifarişi silmək üçün

Bu HTTP metodlarını başa düşərək, sifarişləri idarə etmək üçün API-dən necə istifadə edə biləcəyinizi daha yaxşı başa düşə bilərsiniz.

 
### Sorğu/Cavab Sxemlərini Təhlil Edin

Hansı məlumatlar daxil olur/çıxır? Növlərə, tələb olunan sahələrə diqqət yetirin.

Sorğu və cavab sxemləri, API-yə göndərilən və API-dən alınan məlumatların strukturunu təsvir edir. Sxemlər, məlumatların hansı növlərdə (məsələn, mətn, ədəd, tarix) olduğunu, hansı sahələrin tələb olunduğunu və digər vacib detalları göstərir.

Swagger sənədlərində, sorğu və cavab sxemləri JSON və ya YAML formatında göstərilir. Sxemləri oxumaq, API-nin hansı məlumatları qəbul etdiyini və hansı məlumatları geri qaytardığını anlamağa kömək edir.

**Misal:**

Tutaq ki, `/users` uç nöqtəsi üçün aşağıdakı sorğu sxemi mövcuddur:

<h2 id="giri">Giriş</h2>
Müasir biznes analitiklərinin (BA) bacarıq dəstində API-ləri (Application Programming Interface) anlamaq artıq seçim deyil, zərurətdir. API-lər, biznes ehtiyacları ilə texniki həllər arasında körpü rolunu oynayır, sizi yüksək səviyyəli tələblərdən dəqiq icraya keçməyə imkan verir. Əvvəllər API-ləri anlamaq texniki komandanın işi hesab olunsa da, indi biznes analitiklərinin layihələrin uğurunda mühüm rol oynadığı bir dövrdə yaşayırıq. API-ləri başa düşmək, tələblərin daha dəqiq müəyyən edilməsinə, texniki komanda ilə daha səmərəli ünsiyyətə və nəticədə daha uğurlu layihələrə yol açır.
Nə üçün API-ləri başa düşmək vacibdir? Çünki API-lər müxtəlif proqramların və sistemlərin bir-biri ilə necə əlaqə quracağını və məlumat mübadiləsi aparacağını müəyyən edir. Bir biznes analitik kimi, API-lərin necə işlədiyini anlamaq, sizə biznes ehtiyaclarını texniki həllərə çevirməyə və layihənin uğurunu təmin etməyə kömək edir.
Bu məqalədə, API-ləri başa düşmək üçün əsas alətlərdən biri olan Swagger (OpenAPI) sənədlərini necə oxumağı və onlardan istifadə edərək dəqiq suallar verməyi öyrənəcəksiniz. Bu bacarıq, layihələrinizdə aydınlığı təmin edəcək, bahalı səhvlərin və təkrar işlərin qarşısını alacaq və layihənin çatdırılmasını sürətləndirəcək.
 
<h2 id="swaggeropenapiildqiqsuallarvermk">Swagger (OpenAPI) ilə Dəqiq Suallar Vermək</h2>
Swagger (OpenAPI) kimi alətlərə yiyələnmək, sizə "dəqiq suallar" verməyə imkan verir, bahalı yanlış təfsirlərin və təkrar işlərin qarşısını alır. Bu bacarıq, layihənin aydınlığını təmin edir və çatdırılmanı sürətləndirir.
Swagger, API-lərin strukturunu və funksiyalarını təsvir edən standart bir formatdır. Bir növ API-nin "təlimat kitabçası"dır. Swagger sənədləri, API-nin hansı məlumatları qəbul etdiyini, hansı məlumatları geri qaytardığını, hansı əməliyyatları yerinə yetirdiyini və digər vacib detalları göstərir.
Swagger-i oxumağı öyrənmək, biznes analitikləri üçün bir sıra üstünlüklər təmin edir:
<ul>
<li>Tələblərin dəqiqləşdirilməsi: API-nin imkanlarını başa düşərək, daha dəqiq və ətraflı tələblər müəyyən edə bilərsiniz.</li>
<li>Texniki komanda ilə səmərəli ünsiyyət: Texniki terminləri başa düşərək, texniki komanda ilə daha səmərəli ünsiyyət qura bilərsiniz və onların ehtiyaclarını daha yaxşı başa düşə bilərsiniz.</li>
<li>Səhvlərin azaldılması: API-nin işləmə prinsipini başa düşərək, layihənin dizaynında və icrasında səhvlərin sayını azalda bilərsiniz.</li>
<li>Layihənin sürətləndirilməsi: API-nin imkanlarını başa düşərək, layihənin planlaşdırılması və icrası prosesini sürətləndirə bilərsiniz.</li>
</ul>
 
<h2 id="biznesanalitiklrinswaggeropenapinioxumaqnqsayoxlamasiyahs">Biznes Analitikləri üçün Swagger/OpenAPI-ni Oxumaq üçün Qısa Yoxlama Siyahısı</h2>
Burada biznes analitikləri üçün Swagger/OpenAPI sənədlərini oxuyarkən nəzərə alınması lazım olan əsas məqamların yoxlama siyahısı təqdim olunur:
 
<h3 id="mvafiqunqtlrinimyynedin">Müvafiq Uç nöqtələrini Müəyyən Edin</h3>
Hansı URL-lər xüsusi biznes əməliyyatlarınızı idarə edir (məsələn, /users, /orders)?
Uç nöqtələri (endpoints), API-nin müxtəlif funksiyalarına giriş nöqtələridir. Hər bir uç nöqtəsi, müəyyən bir əməliyyatı yerinə yetirir, məsələn, istifadəçi məlumatlarını əldə etmək, sifariş yaratmaq və ya məhsul məlumatlarını yeniləmək.
Swagger sənədlərində, uç nöqtələri URL formatında göstərilir. Məsələn, <code>/users</code> uç nöqtəsi, istifadəçi məlumatları ilə əlaqəli əməliyyatları idarə edir, <code>/orders</code> uç nöqtəsi isə sifarişlərlə əlaqəli əməliyyatları idarə edir.
Müvafiq uç nöqtələrini müəyyən etmək üçün, biznes tələblərinizi nəzərə almalısınız. Hansı biznes əməliyyatları üçün API-dən istifadə etmək lazımdır? Hər bir əməliyyat üçün hansı uç nöqtələri mövcuddur?
Misal:
Tutaq ki, bir e-ticarət tətbiqi üçün sifarişləri idarə etmək üçün bir API-dən istifadə etmək istəyirsiniz. Swagger sənədlərini oxuyaraq, aşağıdakı uç nöqtələrinin mövcud olduğunu görürsünüz:
<ul>
<li><code>/orders</code> - Yeni sifariş yaratmaq üçün</li>
<li><code>/orders/{orderId}</code> - Müəyyən bir sifarişi əldə etmək üçün</li>
<li><code>/orders/{orderId}</code> - Müəyyən bir sifarişi yeniləmək üçün</li>
<li><code>/orders/{orderId}</code> - Müəyyən bir sifarişi silmək üçün</li>
</ul>
Bu uç nöqtələrini müəyyən etdikdən sonra, sifarişləri idarə etmək üçün API-dən necə istifadə edə biləcəyinizi daha yaxşı başa düşə bilərsiniz.
 
<h3 id="httpmetodlarnanlayn">HTTP Metodlarını Anlayın</h3>
"GET" (əldə etmək), "POST" (yaratmaq), "PUT" (yeniləmək), "DELETE" (silmək). Hansı əməliyyat yerinə yetirilir?
HTTP metodları, API-nin uç nöqtəsində hansı əməliyyatın yerinə yetiriləcəyini müəyyən edir. Ən çox istifadə olunan HTTP metodları bunlardır:
<ul>
<li>GET: Məlumatları əldə etmək üçün istifadə olunur.</li>
<li>POST: Yeni məlumat yaratmaq üçün istifadə olunur.</li>
<li>PUT: Mövcud məlumatları yeniləmək üçün istifadə olunur.</li>
<li>DELETE: Məlumatları silmək üçün istifadə olunur.</li>
</ul>
Swagger sənədlərində, hər bir uç nöqtəsi üçün istifadə olunan HTTP metodu göstərilir. Məsələn, <code>/users</code> uç nöqtəsi üçün <code>GET</code> metodu istifadə olunursa, bu o deməkdir ki, bu uç nöqtəsindən istifadə edərək istifadəçi məlumatlarını əldə edə bilərsiniz.
HTTP metodlarını başa düşmək, API-nin necə işlədiyini və hansı əməliyyatları yerinə yetirə biləcəyinizi anlamağa kömək edir.
Misal:
Yuxarıdakı e-ticarət tətbiqi nümunəsində, aşağıdakı HTTP metodları istifadə olunur:
<ul>
<li><code>POST /orders</code> - Yeni sifariş yaratmaq üçün</li>
<li><code>GET /orders/{orderId}</code> - Müəyyən bir sifarişi əldə etmək üçün</li>
<li><code>PUT /orders/{orderId}</code> - Müəyyən bir sifarişi yeniləmək üçün</li>
<li><code>DELETE /orders/{orderId}</code> - Müəyyən bir sifarişi silmək üçün</li>
</ul>
Bu HTTP metodlarını başa düşərək, sifarişləri idarə etmək üçün API-dən necə istifadə edə biləcəyinizi daha yaxşı başa düşə bilərsiniz.
 
<h3 id="sorucavabsxemlrinithliledin">Sorğu/Cavab Sxemlərini Təhlil Edin</h3>
Hansı məlumatlar daxil olur/çıxır? Növlərə, tələb olunan sahələrə diqqət yetirin.
Sorğu və cavab sxemləri, API-yə göndərilən və API-dən alınan məlumatların strukturunu təsvir edir. Sxemlər, məlumatların hansı növlərdə (məsələn, mətn, ədəd, tarix) olduğunu, hansı sahələrin tələb olunduğunu və digər vacib detalları göstərir.
Swagger sənədlərində, sorğu və cavab sxemləri JSON və ya YAML formatında göstərilir. Sxemləri oxumaq, API-nin hansı məlumatları qəbul etdiyini və hansı məlumatları geri qaytardığını anlamağa kömək edir.
Misal:
Tutaq ki, <code>/users</code> uç nöqtəsi üçün aşağıdakı sorğu sxemi mövcuddur:

API-ləri BA kimi necə başa düşməli: Swagger-i oxuyun və dəqiq suallar verin

## Giriş

IT sahəsində sistem inteqrasiyası müasir biznesin əsas elementlərindən biridir. Müxtəlif sistemlərin bir-biri ilə problemsiz əlaqəsi, məlumat mübadiləsi və proseslərin avtomatlaşdırılması şirkətin effektivliyini və rəqabət qabiliyyətini artırır. Bu inteqrasiya prosesində qarşılaşılan ən mühüm suallardan biri, sinxron və ya asinxron inteqrasiya yanaşmasının seçilməsidir. Bir Biznes Analitik kimi, bu seçimin texniki aspektləri ilə yanaşı, biznesin operativliyinə və strateji məqsədlərinə də təsir etdiyini anlamaq vacibdir. Bu məqalədə, sinxron və asinxron inteqrasiyanın nə olduğunu, üstünlük və çatışmazlıqlarını, və biznes ehtiyaclarına uyğun olaraq necə seçim etmək lazım olduğunu ətraflı şəkildə araşdıracağıq.

 

## Sinxron İnteqrasiya

Sinxron inteqrasiya, bir sistemin digərindən dərhal cavab gözlədiyi hallarda istifadə olunur. Bu yanaşmada, sistemlər arasında real-time əlaqə təmin edilir və bir əməliyyatın nəticəsi dərhal digər sistemə ötürülür. Onlayn ödənişlər sinxron inteqrasiyanın tipik nümunəsidir. Müştəri ödəniş etdikdə, sistem dərhal bankla əlaqə qurur, ödənişin təsdiqini alır və müştəriyə anında cavab verir. Bu prosesdə hər hansı bir gecikmə, istifadəçi təcrübəsinə mənfi təsir göstərə bilər.

Sinxron inteqrasiyanın əsas üstünlüyü, real-time cavab təmin etməsidir. Bu, məlumatların dərhal əldə edilməsi və proseslərin sürətli şəkildə tamamlanması deməkdir. Lakin, bu yanaşmanın əsas çatışmazlığı, sistemlərin bir-birindən asılı olmasıdır. Əgər bir sistemdə problem yaranarsa, digər sistem də bu problemdən təsirlənə bilər. Bundan əlavə, yüksək yüklənmə zamanı sinxron inteqrasiya performansı azalda bilər, çünki hər bir əməliyyatın tamamlanması üçün digər sistemin cavabı gözlənilməlidir.

 

## Asinxron İnteqrasiya

Asinxron inteqrasiya, cavabın dərhal vacib olmadığı hallarda istifadə olunur. Bu yanaşmada, məlumatlar növbəyə düşür və sistemlər bir-birindən asılı olmadan işləyə bilir. Sifariş təsdiqi e-poçtu asinxron inteqrasiyanın yaxşı bir nümunəsidir. Müştəri sifariş verdikdə, sistem sifariş məlumatlarını növbəyə əlavə edir və e-poçt serveri bu məlumatları emal edərək sifariş təsdiqi e-poçtunu göndərir. Bu prosesdə bir neçə dəqiqəlik gecikmə kritik deyil və istifadəçi təcrübəsinə əhəmiyyətli dərəcədə təsir etmir.

Asinxron inteqrasiyanın əsas üstünlükləri yüksək davamlılıq və resurs idarəçiliyidir. Sistemlər bir-birindən asılı olmadığı üçün, bir sistemdə problem yaranarsa, digər sistemlər işləməyə davam edə bilər. Bundan əlavə, asinxron inteqrasiya yüksək yüklənmə zamanı daha yaxşı performans göstərir, çünki məlumatlar növbəyə düşür və sistemlər eyni anda çoxlu sayda əməliyyatı emal etmək məcburiyyətində qalmır. Lakin, asinxron inteqrasiyanın əsas çatışmazlığı, mürəkkəb implementasiyasıdır. Bu yanaşma, mesaj növbələri, hadisə idarəetmə sistemləri və digər kompleks texnologiyaların istifadəsini tələb edir.

 

## Biznes Tələbləri və Risk Tolerantlığı

Sinxron və ya asinxron inteqrasiya seçimi, ilk növbədə biznes tələblərinizdən, prosesin kritikliyindən və risk tolerantlığınızdan asılıdır. Əgər cavabın dərhal alınması vacibdirsə və sistem gecikməsinə tolerantlıq yoxdursa, sinxron inteqrasiya daha uyğundur. Lakin, yüksək yüklənmə gözlənilirsə və uzunmüddətli proseslər üçün asinxron yanaşma daha məqsədəuyğundur.

Qərar verərkən aşağıdakı suallara cavab tapmaq vacibdir:

- Cavab dərhal alınmalıdırmı?
- Sistem gecikməsinə tolerantlıq varmı?
- Yüksək yüklənmə gözlənilirmi?
- Sistemlərin davamlılığı nə dərəcədə vacibdir?
- Prosesin kritikliyi nədir?
- Risk tolerantlığınız nə qədərdir?

Bu suallara cavab tapmaq, doğru inteqrasiya strategiyasını seçməyə kömək edəcək. Məsələn, maliyyə əməliyyatları kimi kritik proseslər üçün sinxron inteqrasiya daha uyğun ola bilər, çünki bu proseslərdə məlumatların dərhal əldə edilməsi və dəqiqliyi çox vacibdir. Digər tərəfdən, hesabatların hazırlanması və ya məlumatların arxivlənməsi kimi qeyri-kritik proseslər üçün asinxron inteqrasiya daha məqsədəuyğun ola bilər, çünki bu proseslərdə bir neçə dəqiqəlik gecikmə əhəmiyyətli bir problem yaratmır.

 

## Nəticə

Doğru inteqrasiya strategiyası seçmək, yalnız texniki biliyi deyil, həm də biznes ehtiyaclarını dərin anlamaq deməkdir. Bu qərarlar layihələrinizin uğurunu birbaşa müəyyən edir. Sinxron və asinxron inteqrasiya arasında seçim edərkən, biznes tələblərinizi, prosesin kritikliyini və risk tolerantlığınızı nəzərə alın. Yüksək yüklənmə və uzunmüddətli proseslər üçün asinxron yanaşma daha məqsədəuyğundur, lakin real-time cavab tələb olunan kritik proseslər üçün sinxron inteqrasiya daha uyğundur. Bu məqalədə verilən məlumatlar, doğru qərar verməyinizə və layihələrinizin uğurunu təmin etməyinizə kömək edəcəkdir.

Bu məqalənin sizin üçün faydalı olduğunu ümid edirik. Zəhmət olmasa, reaksiyanızı bildirin (Like/Dislike). Şəxsi təcrübənizi və ya düşüncələrinizi bölüşmək üçün şərh yazmağı unutmayın.

<h2 id="giri">Giriş</h2>
IT sahəsində sistem inteqrasiyası müasir biznesin əsas elementlərindən biridir. Müxtəlif sistemlərin bir-biri ilə problemsiz əlaqəsi, məlumat mübadiləsi və proseslərin avtomatlaşdırılması şirkətin effektivliyini və rəqabət qabiliyyətini artırır. Bu inteqrasiya prosesində qarşılaşılan ən mühüm suallardan biri, sinxron və ya asinxron inteqrasiya yanaşmasının seçilməsidir. Bir Biznes Analitik kimi, bu seçimin texniki aspektləri ilə yanaşı, biznesin operativliyinə və strateji məqsədlərinə də təsir etdiyini anlamaq vacibdir. Bu məqalədə, sinxron və asinxron inteqrasiyanın nə olduğunu, üstünlük və çatışmazlıqlarını, və biznes ehtiyaclarına uyğun olaraq necə seçim etmək lazım olduğunu ətraflı şəkildə araşdıracağıq.
 
<h2 id="sinxronnteqrasiya">Sinxron İnteqrasiya</h2>
Sinxron inteqrasiya, bir sistemin digərindən dərhal cavab gözlədiyi hallarda istifadə olunur. Bu yanaşmada, sistemlər arasında real-time əlaqə təmin edilir və bir əməliyyatın nəticəsi dərhal digər sistemə ötürülür. Onlayn ödənişlər sinxron inteqrasiyanın tipik nümunəsidir. Müştəri ödəniş etdikdə, sistem dərhal bankla əlaqə qurur, ödənişin təsdiqini alır və müştəriyə anında cavab verir. Bu prosesdə hər hansı bir gecikmə, istifadəçi təcrübəsinə mənfi təsir göstərə bilər.
Sinxron inteqrasiyanın əsas üstünlüyü, real-time cavab təmin etməsidir. Bu, məlumatların dərhal əldə edilməsi və proseslərin sürətli şəkildə tamamlanması deməkdir. Lakin, bu yanaşmanın əsas çatışmazlığı, sistemlərin bir-birindən asılı olmasıdır. Əgər bir sistemdə problem yaranarsa, digər sistem də bu problemdən təsirlənə bilər. Bundan əlavə, yüksək yüklənmə zamanı sinxron inteqrasiya performansı azalda bilər, çünki hər bir əməliyyatın tamamlanması üçün digər sistemin cavabı gözlənilməlidir.
 
<h2 id="asinxronnteqrasiya">Asinxron İnteqrasiya</h2>
Asinxron inteqrasiya, cavabın dərhal vacib olmadığı hallarda istifadə olunur. Bu yanaşmada, məlumatlar növbəyə düşür və sistemlər bir-birindən asılı olmadan işləyə bilir. Sifariş təsdiqi e-poçtu asinxron inteqrasiyanın yaxşı bir nümunəsidir. Müştəri sifariş verdikdə, sistem sifariş məlumatlarını növbəyə əlavə edir və e-poçt serveri bu məlumatları emal edərək sifariş təsdiqi e-poçtunu göndərir. Bu prosesdə bir neçə dəqiqəlik gecikmə kritik deyil və istifadəçi təcrübəsinə əhəmiyyətli dərəcədə təsir etmir.
Asinxron inteqrasiyanın əsas üstünlükləri yüksək davamlılıq və resurs idarəçiliyidir. Sistemlər bir-birindən asılı olmadığı üçün, bir sistemdə problem yaranarsa, digər sistemlər işləməyə davam edə bilər. Bundan əlavə, asinxron inteqrasiya yüksək yüklənmə zamanı daha yaxşı performans göstərir, çünki məlumatlar növbəyə düşür və sistemlər eyni anda çoxlu sayda əməliyyatı emal etmək məcburiyyətində qalmır. Lakin, asinxron inteqrasiyanın əsas çatışmazlığı, mürəkkəb implementasiyasıdır. Bu yanaşma, mesaj növbələri, hadisə idarəetmə sistemləri və digər kompleks texnologiyaların istifadəsini tələb edir.
 
<h2 id="biznestlblrivrisktolerantl">Biznes Tələbləri və Risk Tolerantlığı</h2>
Sinxron və ya asinxron inteqrasiya seçimi, ilk növbədə biznes tələblərinizdən, prosesin kritikliyindən və risk tolerantlığınızdan asılıdır. Əgər cavabın dərhal alınması vacibdirsə və sistem gecikməsinə tolerantlıq yoxdursa, sinxron inteqrasiya daha uyğundur. Lakin, yüksək yüklənmə gözlənilirsə və uzunmüddətli proseslər üçün asinxron yanaşma daha məqsədəuyğundur.
Qərar verərkən aşağıdakı suallara cavab tapmaq vacibdir:
<ul>
<li>Cavab dərhal alınmalıdırmı?</li>
<li>Sistem gecikməsinə tolerantlıq varmı?</li>
<li>Yüksək yüklənmə gözlənilirmi?</li>
<li>Sistemlərin davamlılığı nə dərəcədə vacibdir?</li>
<li>Prosesin kritikliyi nədir?</li>
<li>Risk tolerantlığınız nə qədərdir?</li>
</ul>
Bu suallara cavab tapmaq, doğru inteqrasiya strategiyasını seçməyə kömək edəcək. Məsələn, maliyyə əməliyyatları kimi kritik proseslər üçün sinxron inteqrasiya daha uyğun ola bilər, çünki bu proseslərdə məlumatların dərhal əldə edilməsi və dəqiqliyi çox vacibdir. Digər tərəfdən, hesabatların hazırlanması və ya məlumatların arxivlənməsi kimi qeyri-kritik proseslər üçün asinxron inteqrasiya daha məqsədəuyğun ola bilər, çünki bu proseslərdə bir neçə dəqiqəlik gecikmə əhəmiyyətli bir problem yaratmır.
 
<h2 id="ntic">Nəticə</h2>
Doğru inteqrasiya strategiyası seçmək, yalnız texniki biliyi deyil, həm də biznes ehtiyaclarını dərin anlamaq deməkdir. Bu qərarlar layihələrinizin uğurunu birbaşa müəyyən edir. Sinxron və asinxron inteqrasiya arasında seçim edərkən, biznes tələblərinizi, prosesin kritikliyini və risk tolerantlığınızı nəzərə alın. Yüksək yüklənmə və uzunmüddətli proseslər üçün asinxron yanaşma daha məqsədəuyğundur, lakin real-time cavab tələb olunan kritik proseslər üçün sinxron inteqrasiya daha uyğundur. Bu məqalədə verilən məlumatlar, doğru qərar verməyinizə və layihələrinizin uğurunu təmin etməyinizə kömək edəcəkdir.
Bu məqalənin sizin üçün faydalı olduğunu ümid edirik. Zəhmət olmasa, reaksiyanızı bildirin (Like/Dislike). Şəxsi təcrübənizi və ya düşüncələrinizi bölüşmək üçün şərh yazmağı unutmayın.

Sistem İnteqrasiyası: Sinxron və Asinxron Yanaşmalar

## Giriş

Sistem miqrasiyası və ya inteqrasiyası həmişə böyük bir iş kimi görünür. Yeni bir sistemə keçid və ya mövcud sistemləri birləşdirmək vədi çox vaxt qarışıq və uyğunsuz məlumatlarla zədələnir. Bir çox layihənin büdrədiyi yer burasıdır. Amma narahat olmayın! Düzgün yanaşma ilə bu keçidləri ağrısız və hətta strateji bir qələbəyə çevirə bilərsiniz. Bu yazıda məlumatların xəritələnməsinin niyə bu qədər vacib olduğunu və onu necə uğurla həyata keçirəcəyinizi araşdıracağıq.

 

## Məlumatların xəritələnməsi nədir?

Ağrısız bir keçidin sirri sehr deyil, dəqiqlikdir. Və bu dəqiqlik məlumatların xəritələnməsindən keçir. Məlumatların xəritələnməsi sadəcə sütunların uyğunlaşdırılması deyil; bu, sistemlər arasında kritik biznes məntiqinin tərcüməsidir. Başqa sözlə, bu, məlumatların bir sistemdən digərinə necə keçəcəyini və bu zaman necə dəyişdiriləcəyini planlaşdırmaq prosesidir. Bu prosesdə məlumatların mənbəyi və təyinatı müəyyən edilir, hər bir məlumat sahəsi üçün formatlar, məhdudiyyətlər və çevrilmə qaydaları təyin olunur.

 

## Təcrübədən nümunə

İllər əvvəl iki fərqli Core Banking sistemini birləşdirməli olduğumuz zaman oxşar bir vəziyyətlə qarşılaşdıq. Müştəri profilləri və sifariş tarixləri problemsiz şəkildə birləşdirilməli idi - ümumi bir ssenari. Bu vəziyyətdə məlumatların xəritələnməsi xüsusilə vacib idi, çünki iki sistemdəki məlumatların formatları və strukturları tamamilə fərqli idi.

 

## Həll yolu: Birgə iş

Həllimiz intensiv, birgə məlumatların xəritələnməsi seminarı oldu. Bu seminarda Biznes Analitikləri, tərtibatçılar və biznes sahibləri ilk gündən iştirak etdilər. Bu, hərtərəfli bir xəritə yaratmağa imkan verdi: hər bir sahə, onun formatı və çevrilmə qaydaları. Məsələn, fərqli 'potensial müştəri statusu' dəyərləri aydın biznes qaydaları və maraqlı tərəflərin təsdiqi ilə normallaşdırıldı. Bu birgə yanaşma, hər kəsin eyni səhifədə olmasını və məlumatların düzgün şəkildə köçürülməsini təmin etdi.

 

## Məlumatların xəritələnməsi üçün yoxlama siyahısı

Növbəti məlumatların xəritələnməsi təşəbbüsünüz üçün sadələşdirilmiş bir yoxlama siyahısı təqdim edirik:

- BÜTÜN mənbə və təyinat məlumat elementlərini müəyyən edin.
- Məlumat növlərini, formatlarını və məhdudiyyətlərini sənədləşdirin.
- Biznesin təsdiqi ilə çevrilmə qaydalarını müəyyən edin.
- Xəritələnməni real dünya ssenariləri ilə təsdiqləyin.
- Yaşayan, ətraflı bir xəritələmə sənədi yaradın.

Bu yoxlama siyahısı sizə məlumatların xəritələnməsi prosesini sistemli şəkildə idarə etməyə kömək edəcək. Hər bir addımı diqqətlə yerinə yetirmək, səhvlərin qarşısını almağa və məlumatların düzgün şəkildə köçürülməsini təmin etməyə imkan verəcək.

 

## Əlavə tövsiyələr

Yuxarıda göstərilən yoxlama siyahısından əlavə, məlumatların xəritələnməsi prosesini daha da optimallaşdırmaq üçün bir neçə əlavə tövsiyəni də nəzərdən keçirməyiniz faydalı ola bilər:

- **Məlumatların profilini çıxarın.** Məlumatların profilini çıxarmaq, məlumatların keyfiyyətini və uyğunluğunu başa düşməyə kömək edir. Bu, məlumatların xəritələnməsi prosesində qarşılaşıla biləcək potensial problemləri aşkar etməyə imkan verir.
- **Məlumatların təmizlənməsi.** Məlumatların miqrasiyasından əvvəl məlumatların təmizlənməsi, köhnəlmiş və ya səhv məlumatların aradan qaldırılmasına kömək edir. Bu, yeni sistemdə daha keyfiyyətli və etibarlı məlumatların olmasını təmin edir.
- **Avtomatlaşdırılmış alətlərdən istifadə edin.** Məlumatların xəritələnməsi prosesini avtomatlaşdırmaq üçün bir çox alət mövcuddur. Bu alətlər, məlumatların xəritələnməsini sürətləndirməyə, səhvləri azaltmağa və sənədləşməni asanlaşdırmağa kömək edə bilər.
- **Davamlı təkmilləşdirmə.** Məlumatların xəritələnməsi prosesi statik deyil. Yeni tələblər və ya sistem dəyişiklikləri ortaya çıxdıqca, xəritələmə sənədləri də yenilənməlidir.

 

## Nəticə

Bu intizamlı, əvvəlcədən göstərilən səy, bahalı yenidən işləmələri minimuma endirir, məlumatların bütövlüyünü təmin edir və yerləşdirməni sürətləndirir. Potensial bir baş ağrısını strateji bir qələbəyə çevirir.

Bu yazıda məlumatların xəritələnməsinin əhəmiyyətini və onu necə uğurla həyata keçirəcəyinizi araşdırdıq. Ümid edirik ki, bu məlumatlar sizə sistem miqrasiyası və inteqrasiya layihələrinizdə uğur qazanmağa kömək edəcək.

Bu məqaləyə münasibətinizi bildirməyi unutmayın! Təcrübələrinizi və ya suallarınızı bölüşmək üçün şərh bölməsindən istifadə edin.

<h2 id="giri">Giriş</h2>
Sistem miqrasiyası və ya inteqrasiyası həmişə böyük bir iş kimi görünür. Yeni bir sistemə keçid və ya mövcud sistemləri birləşdirmək vədi çox vaxt qarışıq və uyğunsuz məlumatlarla zədələnir. Bir çox layihənin büdrədiyi yer burasıdır. Amma narahat olmayın! Düzgün yanaşma ilə bu keçidləri ağrısız və hətta strateji bir qələbəyə çevirə bilərsiniz. Bu yazıda məlumatların xəritələnməsinin niyə bu qədər vacib olduğunu və onu necə uğurla həyata keçirəcəyinizi araşdıracağıq.
 
<h2 id="mlumatlarnxritlnmsindir">Məlumatların xəritələnməsi nədir?</h2>
Ağrısız bir keçidin sirri sehr deyil, dəqiqlikdir. Və bu dəqiqlik məlumatların xəritələnməsindən keçir. Məlumatların xəritələnməsi sadəcə sütunların uyğunlaşdırılması deyil; bu, sistemlər arasında kritik biznes məntiqinin tərcüməsidir. Başqa sözlə, bu, məlumatların bir sistemdən digərinə necə keçəcəyini və bu zaman necə dəyişdiriləcəyini planlaşdırmaq prosesidir. Bu prosesdə məlumatların mənbəyi və təyinatı müəyyən edilir, hər bir məlumat sahəsi üçün formatlar, məhdudiyyətlər və çevrilmə qaydaları təyin olunur.
 
<h2 id="tcrbdnnmun">Təcrübədən nümunə</h2>
İllər əvvəl iki fərqli Core Banking sistemini birləşdirməli olduğumuz zaman oxşar bir vəziyyətlə qarşılaşdıq. Müştəri profilləri və sifariş tarixləri problemsiz şəkildə birləşdirilməli idi - ümumi bir ssenari. Bu vəziyyətdə məlumatların xəritələnməsi xüsusilə vacib idi, çünki iki sistemdəki məlumatların formatları və strukturları tamamilə fərqli idi.
 
<h2 id="hllyolubirgi">Həll yolu: Birgə iş</h2>
Həllimiz intensiv, birgə məlumatların xəritələnməsi seminarı oldu. Bu seminarda Biznes Analitikləri, tərtibatçılar və biznes sahibləri ilk gündən iştirak etdilər. Bu, hərtərəfli bir xəritə yaratmağa imkan verdi: hər bir sahə, onun formatı və çevrilmə qaydaları. Məsələn, fərqli 'potensial müştəri statusu' dəyərləri aydın biznes qaydaları və maraqlı tərəflərin təsdiqi ilə normallaşdırıldı. Bu birgə yanaşma, hər kəsin eyni səhifədə olmasını və məlumatların düzgün şəkildə köçürülməsini təmin etdi.
 
<h2 id="mlumatlarnxritlnmsinyoxlamasiyahs">Məlumatların xəritələnməsi üçün yoxlama siyahısı</h2>
Növbəti məlumatların xəritələnməsi təşəbbüsünüz üçün sadələşdirilmiş bir yoxlama siyahısı təqdim edirik:
<ul>
<li>BÜTÜN mənbə və təyinat məlumat elementlərini müəyyən edin.</li>
<li>Məlumat növlərini, formatlarını və məhdudiyyətlərini sənədləşdirin.</li>
<li>Biznesin təsdiqi ilə çevrilmə qaydalarını müəyyən edin.</li>
<li>Xəritələnməni real dünya ssenariləri ilə təsdiqləyin.</li>
<li>Yaşayan, ətraflı bir xəritələmə sənədi yaradın.</li>
</ul>
Bu yoxlama siyahısı sizə məlumatların xəritələnməsi prosesini sistemli şəkildə idarə etməyə kömək edəcək. Hər bir addımı diqqətlə yerinə yetirmək, səhvlərin qarşısını almağa və məlumatların düzgün şəkildə köçürülməsini təmin etməyə imkan verəcək.
 
<h2 id="lavtvsiylr">Əlavə tövsiyələr</h2>
Yuxarıda göstərilən yoxlama siyahısından əlavə, məlumatların xəritələnməsi prosesini daha da optimallaşdırmaq üçün bir neçə əlavə tövsiyəni də nəzərdən keçirməyiniz faydalı ola bilər:
<ul>
<li>Məlumatların profilini çıxarın. Məlumatların profilini çıxarmaq, məlumatların keyfiyyətini və uyğunluğunu başa düşməyə kömək edir. Bu, məlumatların xəritələnməsi prosesində qarşılaşıla biləcək potensial problemləri aşkar etməyə imkan verir.</li>
<li>Məlumatların təmizlənməsi. Məlumatların miqrasiyasından əvvəl məlumatların təmizlənməsi, köhnəlmiş və ya səhv məlumatların aradan qaldırılmasına kömək edir. Bu, yeni sistemdə daha keyfiyyətli və etibarlı məlumatların olmasını təmin edir.</li>
<li>Avtomatlaşdırılmış alətlərdən istifadə edin. Məlumatların xəritələnməsi prosesini avtomatlaşdırmaq üçün bir çox alət mövcuddur. Bu alətlər, məlumatların xəritələnməsini sürətləndirməyə, səhvləri azaltmağa və sənədləşməni asanlaşdırmağa kömək edə bilər.</li>
<li>Davamlı təkmilləşdirmə. Məlumatların xəritələnməsi prosesi statik deyil. Yeni tələblər və ya sistem dəyişiklikləri ortaya çıxdıqca, xəritələmə sənədləri də yenilənməlidir.</li>
</ul>
 
<h2 id="ntic">Nəticə</h2>
Bu intizamlı, əvvəlcədən göstərilən səy, bahalı yenidən işləmələri minimuma endirir, məlumatların bütövlüyünü təmin edir və yerləşdirməni sürətləndirir. Potensial bir baş ağrısını strateji bir qələbəyə çevirir.
Bu yazıda məlumatların xəritələnməsinin əhəmiyyətini və onu necə uğurla həyata keçirəcəyinizi araşdırdıq. Ümid edirik ki, bu məlumatlar sizə sistem miqrasiyası və inteqrasiya layihələrinizdə uğur qazanmağa kömək edəcək.
Bu məqaləyə münasibətinizi bildirməyi unutmayın! Təcrübələrinizi və ya suallarınızı bölüşmək üçün şərh bölməsindən istifadə edin.

Məlumatların xəritələnməsi: Ağrısız miqrasiya və inteqrasiya planı

## Giriş
Heç olubmu ki, funksionallığı tam hazırlamısınız, amma istifadəçilər şikayət edir: “Çox yavaşdır” və ya “Tez-tez çökür”? Problem — **qeyri-funksional tələblərin (Non-Functional Requirements, NFRs)** nəzərə alınmamasıdır. 

Qeyri-funksional tələblər sistemin *nə etdiyini* deyil, *necə yaxşı etdiyini* müəyyən edir. Onlar performans, təhlükəsizlik, etibarlılıq, istifadənin rahatlığı və miqyaslana bilənlik kimi xüsusiyyətləri əhatə edir. Bu tələbləri unutmaq əlavə xərclərə, istifadəçilərin narazılığına və layihənin iflasına gətirib çıxara bilər. 

 

## Qeyri-funksional tələblər nədir?
Funksional tələb: “İstifadəçi sifariş verə bilər.” 
Qeyri-funksional tələb: “Sistem sifarişi 2 saniyədən gec olmayaraq emal etməlidir” və ya “Sistem eyni vaxtda 10 000 istifadəçini dəstəkləməlidir.” 

Yəni qeyri-funksional tələblər funksionallıqla istifadəçi təcrübəsi arasında körpü rolunu oynayır. Funksiya işləyə bilər, amma əgər keyfiyyət zəifdirsə, istifadəçi narazı qalacaq. 

 

## Niyə qeyri-funksional tələblər çox vaxt unudulur?
Əsas səbəblər: 
- Komandalar gözə çarpan funksionallığı prioritetləşdirir. 
- Onları ölçmək və formalizasiya etmək çətindir. 
- Layihənin əvvəlində nəticə tez göstərilmək istənilir və NFR-lər “opsional” kimi qəbul olunur. 

Amma bu, böyük səhvdir. Təsəvvür edin: onlayn mağaza çox funksiyaya malikdir, amma səhifə 15 saniyəyə açılır. İstifadəçi sadəcə rəqibə keçəcək. 

 

## Agile-də qeyri-funksional tələblər
Bəzi Agile komandaları düşünür ki, işlək proqram — yalnız funksionallıqdır. Əslində isə qeyri-funksional tələblər başlanğıcdan inteqrasiya olunmalıdır. Yaxşı təcrübələr: 
- Qeyri-funksional tələbləri Definition of Done-a daxil edin. 
- Onları product backlog-da funksional tələblərlə yanaşı yazın. 
- Ölçülə bilən metriklər təyin edin (məs: “99.9% uptime” və ya “server cavabı ≤ 200 ms”). 

Belə olduqda NFR-lər dəyərin bir hissəsinə çevrilir, əlavə yük kimi yox. 

 

## Əsas kateqoriyalar
- **Performans:** cavab müddəti, bant genişliyi, emal sürəti. 
- **Təhlükəsizlik:** məlumatların qorunması, girişə nəzarət, şifrələmə. 
- **Etibarlılıq:** sistemin əlçatanlığı, xətaların idarə olunması. 
- **İstifadə rahatlığı:** sadə interfeys, öyrənmə asanlığı, əlçatanlıq. 
- **Miqyaslana bilənlik:** istifadəçi yükünün və məlumatların artımını dəstəkləmək. 

Bunlar sistemin sadəcə işləməsini deyil, keyfiyyətli işləməsini təmin edir. 

 

## Real nümunələr
- **Performans:** Bank sistemində performans tələbləri yazılmadı. Nəticə: 30 saniyəlik cavab müddəti və yenidənqurma zərurəti. 
- **Təhlükəsizlik:** E-commerce tətbiqində iki faktorlu autentifikasiya nəzərə alınmadı. Hesablar sındırıldı, şirkət böyük zərər gördü. 
- **Miqyaslana bilənlik:** Startap miqyaslanma nəzərdə tutmadı. İstifadəçi sayı artanda sayt çökməyə başladı və təcili miqrasiya lazım oldu. 

 

## Çek-list: qeyri-funksional tələblərlə işləmək üçün
- Layihənin əvvəlindən maraqlı tərəflərlə NFR-ləri müzakirə edin. 
- Ölçülə bilən formada yazın (saniyə, faiz, rəqəm). 
- Onları Definition of Done-a daxil edin. 
- Funksional tələblər kimi test edin. 
- Məhsul böyüdükcə NFR-ləri yeniləyin. 

 

## Nəticə
Qeyri-funksional tələblər məhsulun etibarlı, təhlükəsiz və rəqabətədavamlı olmasını müəyyən edir. Onları nəzərə almamaq — layihəni ciddi risklərə atmaqdır. 

NFR-ləri erkən mərhələdən prioritet edin, backlog-a əlavə edin və yoxlama strategiyasına daxil edin. 

Bəs siz hansı kritik qeyri-funksional tələbi az qala unutmuşdunuz? Təcrübənizi şərhlərdə paylaşın və məqaləni «Bəyəndim» və ya «Bəyənmədim» düymələri ilə qiymətləndirin.

<h2 id="giri">Giriş</h2>
Heç olubmu ki, funksionallığı tam hazırlamısınız, amma istifadəçilər şikayət edir: “Çox yavaşdır” və ya “Tez-tez çökür”? Problem — qeyri-funksional tələblərin (Non-Functional Requirements, NFRs) nəzərə alınmamasıdır. 
Qeyri-funksional tələblər sistemin nə etdiyini deyil, necə yaxşı etdiyini müəyyən edir. Onlar performans, təhlükəsizlik, etibarlılıq, istifadənin rahatlığı və miqyaslana bilənlik kimi xüsusiyyətləri əhatə edir. Bu tələbləri unutmaq əlavə xərclərə, istifadəçilərin narazılığına və layihənin iflasına gətirib çıxara bilər. 
 
<h2 id="qeyrifunksionaltlblrndir">Qeyri-funksional tələblər nədir?</h2>
Funksional tələb: “İstifadəçi sifariş verə bilər.” 
Qeyri-funksional tələb: “Sistem sifarişi 2 saniyədən gec olmayaraq emal etməlidir” və ya “Sistem eyni vaxtda 10 000 istifadəçini dəstəkləməlidir.” 
Yəni qeyri-funksional tələblər funksionallıqla istifadəçi təcrübəsi arasında körpü rolunu oynayır. Funksiya işləyə bilər, amma əgər keyfiyyət zəifdirsə, istifadəçi narazı qalacaq. 
 
<h2 id="niyqeyrifunksionaltlblroxvaxtunudulur">Niyə qeyri-funksional tələblər çox vaxt unudulur?</h2>
Əsas səbəblər: 
<ul>
<li>Komandalar gözə çarpan funksionallığı prioritetləşdirir. </li>
<li>Onları ölçmək və formalizasiya etmək çətindir. </li>
<li>Layihənin əvvəlində nəticə tez göstərilmək istənilir və NFR-lər “opsional” kimi qəbul olunur. </li>
</ul>
Amma bu, böyük səhvdir. Təsəvvür edin: onlayn mağaza çox funksiyaya malikdir, amma səhifə 15 saniyəyə açılır. İstifadəçi sadəcə rəqibə keçəcək. 
 
<h2 id="agiledqeyrifunksionaltlblr">Agile-də qeyri-funksional tələblər</h2>
Bəzi Agile komandaları düşünür ki, işlək proqram — yalnız funksionallıqdır. Əslində isə qeyri-funksional tələblər başlanğıcdan inteqrasiya olunmalıdır. Yaxşı təcrübələr: 
<ul>
<li>Qeyri-funksional tələbləri Definition of Done-a daxil edin. </li>
<li>Onları product backlog-da funksional tələblərlə yanaşı yazın. </li>
<li>Ölçülə bilən metriklər təyin edin (məs: “99.9% uptime” və ya “server cavabı ≤ 200 ms”). </li>
</ul>
Belə olduqda NFR-lər dəyərin bir hissəsinə çevrilir, əlavə yük kimi yox. 
 
<h2 id="saskateqoriyalar">Əsas kateqoriyalar</h2>
<ul>
<li>Performans: cavab müddəti, bant genişliyi, emal sürəti. </li>
<li>Təhlükəsizlik: məlumatların qorunması, girişə nəzarət, şifrələmə. </li>
<li>Etibarlılıq: sistemin əlçatanlığı, xətaların idarə olunması. </li>
<li>İstifadə rahatlığı: sadə interfeys, öyrənmə asanlığı, əlçatanlıq. </li>
<li>Miqyaslana bilənlik: istifadəçi yükünün və məlumatların artımını dəstəkləmək. </li>
</ul>
Bunlar sistemin sadəcə işləməsini deyil, keyfiyyətli işləməsini təmin edir. 
 
<h2 id="realnmunlr">Real nümunələr</h2>
<ul>
<li>Performans: Bank sistemində performans tələbləri yazılmadı. Nəticə: 30 saniyəlik cavab müddəti və yenidənqurma zərurəti. </li>
<li>Təhlükəsizlik: E-commerce tətbiqində iki faktorlu autentifikasiya nəzərə alınmadı. Hesablar sındırıldı, şirkət böyük zərər gördü. </li>
<li>Miqyaslana bilənlik: Startap miqyaslanma nəzərdə tutmadı. İstifadəçi sayı artanda sayt çökməyə başladı və təcili miqrasiya lazım oldu. </li>
</ul>
 
<h2 id="eklistqeyrifunksionaltlblrlilmkn">Çek-list: qeyri-funksional tələblərlə işləmək üçün</h2>
<ul>
<li>Layihənin əvvəlindən maraqlı tərəflərlə NFR-ləri müzakirə edin. </li>
<li>Ölçülə bilən formada yazın (saniyə, faiz, rəqəm). </li>
<li>Onları Definition of Done-a daxil edin. </li>
<li>Funksional tələblər kimi test edin. </li>
<li>Məhsul böyüdükcə NFR-ləri yeniləyin. </li>
</ul>
 
<h2 id="ntic">Nəticə</h2>
Qeyri-funksional tələblər məhsulun etibarlı, təhlükəsiz və rəqabətədavamlı olmasını müəyyən edir. Onları nəzərə almamaq — layihəni ciddi risklərə atmaqdır. 
NFR-ləri erkən mərhələdən prioritet edin, backlog-a əlavə edin və yoxlama strategiyasına daxil edin. 
Bəs siz hansı kritik qeyri-funksional tələbi az qala unutmuşdunuz? Təcrübənizi şərhlərdə paylaşın və məqaləni «Bəyəndim» və ya «Bəyənmədim» düymələri ilə qiymətləndirin.

Qeyri-funksional tələblər: kritik olanı unutmayaq

## Giriş
Biznes proseslərini modelləşdirmək hər bir IT Business Analyst-in əsas bacarıqlarından biridir. Amma çox vaxt “BPMN yoxsa UML Activity Diagram?” sualı qarışıqlıq yaradır. Problem ondadır ki, bu alətlərin fərqli məqsədlərə xidmət etməsi nəzərə alınmır. 

Əgər siz prosesləri düzgün alətlə modelləşdirməsəniz, layihə iştirakçıları arasında anlaşılmazlıqlar, vaxt itkisi və səhv qərarlar qaçılmaz olar. Bu məqalədə biz BPMN və UML Activity Diagram arasındakı əsas fərqləri, onların istifadəsini və praktik nümunələri nəzərdən keçirəcəyik. 

 

## BPMN nədir?
**BPMN (Business Process Model and Notation)** — biznes proseslərini təsvir etmək üçün beynəlxalq standartdır. O, prosesi yüksək səviyyədə göstərir: hansı rollar iştirak edir, hansı addımlar var, hansı sistemlər və ya təşkilatlar prosesə qoşulur. 

BPMN-nin əsas üstünlükləri: 
- **Aydınlıq:** biznes nümayəndələri üçün başa düşüləndir. 
- **Fokus:** prosesin “necə işlədiyini” göstərir. 
- **Kommunikasiya:** müxtəlif şöbələr arasında ortaq dil yaradır. 
- **Optimallaşdırma:** zəif yerləri və əlavə mərhələləri tez aşkar etməyə kömək edir. 

Məsələn, bankda kredit müraciəti prosesini BPMN ilə modelləşdirmək olar: müştərinin ərizəsi → kredit mütəxəssisinin yoxlaması → risk şöbəsinin təsdiqi → nəticənin müştəriyə çatdırılması. 

 

## UML Activity Diagram nədir?
**UML Activity Diagram** isə daha çox texniki tərəfə yönəlmişdir. O, sistemin daxili məntiqini, addımların ardıcıllığını və proqramlaşdırma axınlarını təsvir edir. 

UML Activity Diagram xüsusilə faydalıdır, əgər: 
- Sistem daxilində şərtli budaqlar (“if/else”), döngülər və paralelləşmə göstərilməlidirsə. 
- Texniki tələbləri və proqram loqikasını izah etmək lazımdırsa. 
- İnkişaf komandası üçün detallı axınlar vacibdirsə. 

Məsələn, “İstifadəçi sistemə daxil olur” prosesində parol səhvdirsə, yenidən cəhd imkanı göstərmək və ya 3 dəfə səhv daxil edildikdə bloklama ssenarisi UML Activity Diagram ilə aydın şəkildə göstərilə bilər. 

 

## Əsas fərqlər
- **BPMN:** biznes tərəfi üçün, ümumi axın, rollar və əlaqələr. 
- **UML Activity Diagram:** texniki tərəf üçün, daxili məntiq və proqramlaşdırma ssenariləri. 

Onları qarışdırmaq yanlış ünsiyyətə səbəb olur. Biznes yalnız texniki diaqramı görəndə prosesi başa düşməyə bilər, texniki komanda isə BPMN-dən detalları çatışmayan kimi qəbul edə bilər. 

 

## Nə zaman hansını seçməli?
**BPMN istifadə edin, əgər:** 
- Biznes prosesini bütöv göstərmək lazımdır. 
- Rolları, şöbələri və xarici əlaqələri təsvir edirsiniz. 
- Məqsəd biznes optimallaşdırmasıdır. 

**UML Activity Diagram istifadə edin, əgər:** 
- Sistemin daxili addımlarını göstərmək lazımdır. 
- Şərtli budaqlar, döngülər, paralelləşmələr vacibdir. 
- Texniki komanda üçün detallı loqika tələb olunur. 

 

## Praktik nümunələr
- **Sığorta şirkəti:** müştərinin müraciətinin emalı BPMN ilə modelləşdirildi, amma sistemdə müraciətin avtomatik yoxlanış addımları UML ilə göstərildi. 
- **E-commerce layihəsi:** sifariş prosesi (müştəri → ödəniş → çatdırılma) BPMN ilə göstərildi, amma ödənişin daxili yoxlama axını (şifrələmə, bank təsdiqi, səhvlərin idarəsi) UML ilə təsvir edildi. 

 

## Çek-list
- İzləyici auditoriyanız biznes nümayəndələridirsə → BPMN. 
- Auditoriyanız texniki komandadırsa → UML Activity Diagram. 
- Layihə böyükdürsə → hər iki yanaşmanı birlikdə istifadə edin. 

 

## Nəticə
BPMN və UML Activity Diagram bir-birini əvəz etmir, əksinə tamamlayır. Düzgün aləti düzgün məqsəd üçün seçmək — layihədə uğur qazanmağın açarıdır. 

Siz daha çox hansı yanaşmadan istifadə edirsiniz? Təcrübənizi şərhlərdə paylaşın və məqaləni «Bəyəndim» və ya «Bəyənmədim» düymələri ilə qiymətləndirin.

<h2 id="giri">Giriş</h2>
Biznes proseslərini modelləşdirmək hər bir IT Business Analyst-in əsas bacarıqlarından biridir. Amma çox vaxt “BPMN yoxsa UML Activity Diagram?” sualı qarışıqlıq yaradır. Problem ondadır ki, bu alətlərin fərqli məqsədlərə xidmət etməsi nəzərə alınmır. 
Əgər siz prosesləri düzgün alətlə modelləşdirməsəniz, layihə iştirakçıları arasında anlaşılmazlıqlar, vaxt itkisi və səhv qərarlar qaçılmaz olar. Bu məqalədə biz BPMN və UML Activity Diagram arasındakı əsas fərqləri, onların istifadəsini və praktik nümunələri nəzərdən keçirəcəyik. 
 
<h2 id="bpmnndir">BPMN nədir?</h2>
BPMN (Business Process Model and Notation) — biznes proseslərini təsvir etmək üçün beynəlxalq standartdır. O, prosesi yüksək səviyyədə göstərir: hansı rollar iştirak edir, hansı addımlar var, hansı sistemlər və ya təşkilatlar prosesə qoşulur. 
BPMN-nin əsas üstünlükləri: 
<ul>
<li>Aydınlıq: biznes nümayəndələri üçün başa düşüləndir. </li>
<li>Fokus: prosesin “necə işlədiyini” göstərir. </li>
<li>Kommunikasiya: müxtəlif şöbələr arasında ortaq dil yaradır. </li>
<li>Optimallaşdırma: zəif yerləri və əlavə mərhələləri tez aşkar etməyə kömək edir. </li>
</ul>
Məsələn, bankda kredit müraciəti prosesini BPMN ilə modelləşdirmək olar: müştərinin ərizəsi → kredit mütəxəssisinin yoxlaması → risk şöbəsinin təsdiqi → nəticənin müştəriyə çatdırılması. 
 
<h2 id="umlactivitydiagramndir">UML Activity Diagram nədir?</h2>
UML Activity Diagram isə daha çox texniki tərəfə yönəlmişdir. O, sistemin daxili məntiqini, addımların ardıcıllığını və proqramlaşdırma axınlarını təsvir edir. 
UML Activity Diagram xüsusilə faydalıdır, əgər: 
<ul>
<li>Sistem daxilində şərtli budaqlar (“if/else”), döngülər və paralelləşmə göstərilməlidirsə. </li>
<li>Texniki tələbləri və proqram loqikasını izah etmək lazımdırsa. </li>
<li>İnkişaf komandası üçün detallı axınlar vacibdirsə. </li>
</ul>
Məsələn, “İstifadəçi sistemə daxil olur” prosesində parol səhvdirsə, yenidən cəhd imkanı göstərmək və ya 3 dəfə səhv daxil edildikdə bloklama ssenarisi UML Activity Diagram ilə aydın şəkildə göstərilə bilər. 
 
<h2 id="sasfrqlr">Əsas fərqlər</h2>
<ul>
<li>BPMN: biznes tərəfi üçün, ümumi axın, rollar və əlaqələr. </li>
<li>UML Activity Diagram: texniki tərəf üçün, daxili məntiq və proqramlaşdırma ssenariləri. </li>
</ul>
Onları qarışdırmaq yanlış ünsiyyətə səbəb olur. Biznes yalnız texniki diaqramı görəndə prosesi başa düşməyə bilər, texniki komanda isə BPMN-dən detalları çatışmayan kimi qəbul edə bilər. 
 
<h2 id="nzamanhansnsemli">Nə zaman hansını seçməli?</h2>
BPMN istifadə edin, əgər: 
<ul>
<li>Biznes prosesini bütöv göstərmək lazımdır. </li>
<li>Rolları, şöbələri və xarici əlaqələri təsvir edirsiniz. </li>
<li>Məqsəd biznes optimallaşdırmasıdır. </li>
</ul>
UML Activity Diagram istifadə edin, əgər: 
<ul>
<li>Sistemin daxili addımlarını göstərmək lazımdır. </li>
<li>Şərtli budaqlar, döngülər, paralelləşmələr vacibdir. </li>
<li>Texniki komanda üçün detallı loqika tələb olunur. </li>
</ul>
 
<h2 id="praktiknmunlr">Praktik nümunələr</h2>
<ul>
<li>Sığorta şirkəti: müştərinin müraciətinin emalı BPMN ilə modelləşdirildi, amma sistemdə müraciətin avtomatik yoxlanış addımları UML ilə göstərildi. </li>
<li>E-commerce layihəsi: sifariş prosesi (müştəri → ödəniş → çatdırılma) BPMN ilə göstərildi, amma ödənişin daxili yoxlama axını (şifrələmə, bank təsdiqi, səhvlərin idarəsi) UML ilə təsvir edildi. </li>
</ul>
 
<h2 id="eklist">Çek-list</h2>
<ul>
<li>İzləyici auditoriyanız biznes nümayəndələridirsə → BPMN. </li>
<li>Auditoriyanız texniki komandadırsa → UML Activity Diagram. </li>
<li>Layihə böyükdürsə → hər iki yanaşmanı birlikdə istifadə edin. </li>
</ul>
 
<h2 id="ntic">Nəticə</h2>
BPMN və UML Activity Diagram bir-birini əvəz etmir, əksinə tamamlayır. Düzgün aləti düzgün məqsəd üçün seçmək — layihədə uğur qazanmağın açarıdır. 
Siz daha çox hansı yanaşmadan istifadə edirsiniz? Təcrübənizi şərhlərdə paylaşın və məqaləni «Bəyəndim» və ya «Bəyənmədim» düymələri ilə qiymətləndirin.

BPMN yoxsa UML Activity Diagram?

## Giriş
Mürəkkəb bir sistemi izah etmək çox vaxt çətin olur. Analitiklər bəzən detallara o qədər girirlər ki, auditoriya diqqətini itirir. Amma layihənin başlanğıcında əsas məqsəd — sadə və ümumi mənzərəni göstərməkdir. 

Burada köməyə **Context Diagram** gəlir. Bu, sistemin sərhədlərini, xarici aktorları və əsas məlumat axınlarını göstərən diaqramdır. Onu “sistemin elevator-pitçi” adlandırmaq olar: bir neçə dəqiqəyə hər kəs layihənin mahiyyətini başa düşür. 

 

## Context Diagram nədir?
Context Diagram məlumat axınları diaqramının (DFD, səviyyə 0) bir növüdür. Burada sistem vahid blok (“System Under Consideration” — SUC) kimi göstərilir və yalnız onunla qarşılıqlı əlaqədə olan xarici aktorlar və məlumat mübadiləsi təsvir olunur. 

Əsas prinsip: daxili detallar yoxdur. Yalnız xarici əlaqələr. Bu, müzakirənin çərçivəsini müəyyənləşdirir və “scope creep” — tələblərin idarəsiz genişlənməsi riskini azaldır. 

 

## Niyə Context Diagram vacibdir?
- **Sərhədlərin müəyyənləşdirilməsi:** sistem dəqiq şəkildə xaricdən ayrılır. 
- **Sadəlik:** diaqramı texniki olmayan insanlar da anlaya bilir. 
- **Gözləntilərin uzlaşdırılması:** maraqlı tərəflər ümumi mənzərəni görürlər. 
- **Asılılıqların aşkarlanması:** digər sistemlərlə və ya rollarla əlaqələr əvvəlcədən görünür. 

Məsələn, CRM sistemi dizayn edilərkən dərhal göstərmək olar ki, o, ERP ilə, ödəniş şlüzü ilə və müştəri yoxlama API-si ilə məlumat mübadiləsi aparır. 

 

## Necə qurulur?
Effektiv Context Diagram üçün bu sadə addımları izləyin: 
- **Mərkəz:** sistemi vahid blok (SUC) kimi göstərin. 
- **Xarici aktorlar:** insanları, sistemləri, təşkilatları əlavə edin. 
- **Məlumat axınları:** əsas giriş və çıxışları çəkin. 
- **Sadəlik:** daxili prosesləri əlavə etməyin. 
- **Aydınlıq:** diaqram bir baxışda başa düşülməlidir. 

 

## Praktik nümunə
İnternet mağazasını təsəvvür edin: 
- SUC: “E-commerce platforması”. 
- Xarici aktorlar: Müştəri, Ödəniş xidməti, Anbar sistemi, Çatdırılma xidməti. 
- Məlumat axınları: Müştəri sifariş edir → Ödəniş xidmətdən keçir → Sistem anbara məlumat göndərir → Çatdırılma bildiriş alır. 

Hətta texniki biliyi olmayan insan da sistemi ümumi şəkildə başa düşür. 

 

## Tez-tez edilən səhvlər
- Həddindən artıq detallar (daxili proseslər, verilənlər bazası). 
- Çoxlu aktorlar əlavə etməklə diaqramı yükləmək. 
- Əsas məlumat axınlarını buraxmaq (məsələn, müştəriyə bildiriş). 

Yaxşı Context Diagram — sadəlik və tamlıq arasında balansdır. 

 

## Analitik üçün fayda
Context Diagram yalnız sənədləşdirmə aləti deyil, həm də kommunikasiya vasitəsidir. O, kömək edir: 
- Layihənin müzakirəsinə aydın mənzərə ilə başlamağa. 
- Sistemi maraqlı tərəflərə sadə dildə izah etməyə. 
- Erkən mərhələdə sərhədləri və prioritetləri razılaşdırmağa. 

Əslində, bu diaqram sonrakı modellərin — Use Case, BPMN, arxitektura sxemlərinin əsasını qoyur. 

 

## Nəticə
Context Diagram sistemi artıq sözsüz izah etməyin ən sürətli yoludur. O, ortaq anlaşma yaradır, iştirakçıları birləşdirir və bütün müzakirələr üçün möhkəm təməl formalaşdırır. 

Bəs siz layihələrinizdə Context Diagram-dan istifadə edirsinizmi? Təcrübənizi şərhlərdə paylaşın və məqaləni «Bəyəndim» və ya «Bəyənmədim» düymələri ilə qiymətləndirin.

<h2 id="giri">Giriş</h2>
Mürəkkəb bir sistemi izah etmək çox vaxt çətin olur. Analitiklər bəzən detallara o qədər girirlər ki, auditoriya diqqətini itirir. Amma layihənin başlanğıcında əsas məqsəd — sadə və ümumi mənzərəni göstərməkdir. 
Burada köməyə Context Diagram gəlir. Bu, sistemin sərhədlərini, xarici aktorları və əsas məlumat axınlarını göstərən diaqramdır. Onu “sistemin elevator-pitçi” adlandırmaq olar: bir neçə dəqiqəyə hər kəs layihənin mahiyyətini başa düşür. 
 
<h2 id="contextdiagramndir">Context Diagram nədir?</h2>
Context Diagram məlumat axınları diaqramının (DFD, səviyyə 0) bir növüdür. Burada sistem vahid blok (“System Under Consideration” — SUC) kimi göstərilir və yalnız onunla qarşılıqlı əlaqədə olan xarici aktorlar və məlumat mübadiləsi təsvir olunur. 
Əsas prinsip: daxili detallar yoxdur. Yalnız xarici əlaqələr. Bu, müzakirənin çərçivəsini müəyyənləşdirir və “scope creep” — tələblərin idarəsiz genişlənməsi riskini azaldır. 
 
<h2 id="niycontextdiagramvacibdir">Niyə Context Diagram vacibdir?</h2>
<ul>
<li>Sərhədlərin müəyyənləşdirilməsi: sistem dəqiq şəkildə xaricdən ayrılır. </li>
<li>Sadəlik: diaqramı texniki olmayan insanlar da anlaya bilir. </li>
<li>Gözləntilərin uzlaşdırılması: maraqlı tərəflər ümumi mənzərəni görürlər. </li>
<li>Asılılıqların aşkarlanması: digər sistemlərlə və ya rollarla əlaqələr əvvəlcədən görünür. </li>
</ul>
Məsələn, CRM sistemi dizayn edilərkən dərhal göstərmək olar ki, o, ERP ilə, ödəniş şlüzü ilə və müştəri yoxlama API-si ilə məlumat mübadiləsi aparır. 
 
<h2 id="necqurulur">Necə qurulur?</h2>
Effektiv Context Diagram üçün bu sadə addımları izləyin: 
<ul>
<li>Mərkəz: sistemi vahid blok (SUC) kimi göstərin. </li>
<li>Xarici aktorlar: insanları, sistemləri, təşkilatları əlavə edin. </li>
<li>Məlumat axınları: əsas giriş və çıxışları çəkin. </li>
<li>Sadəlik: daxili prosesləri əlavə etməyin. </li>
<li>Aydınlıq: diaqram bir baxışda başa düşülməlidir. </li>
</ul>
 
<h2 id="praktiknmun">Praktik nümunə</h2>
İnternet mağazasını təsəvvür edin: 
<ul>
<li>SUC: “E-commerce platforması”. </li>
<li>Xarici aktorlar: Müştəri, Ödəniş xidməti, Anbar sistemi, Çatdırılma xidməti. </li>
<li>Məlumat axınları: Müştəri sifariş edir → Ödəniş xidmətdən keçir → Sistem anbara məlumat göndərir → Çatdırılma bildiriş alır. </li>
</ul>
Hətta texniki biliyi olmayan insan da sistemi ümumi şəkildə başa düşür. 
 
<h2 id="teztezedilnshvlr">Tez-tez edilən səhvlər</h2>
<ul>
<li>Həddindən artıq detallar (daxili proseslər, verilənlər bazası). </li>
<li>Çoxlu aktorlar əlavə etməklə diaqramı yükləmək. </li>
<li>Əsas məlumat axınlarını buraxmaq (məsələn, müştəriyə bildiriş). </li>
</ul>
Yaxşı Context Diagram — sadəlik və tamlıq arasında balansdır. 
 
<h2 id="analitiknfayda">Analitik üçün fayda</h2>
Context Diagram yalnız sənədləşdirmə aləti deyil, həm də kommunikasiya vasitəsidir. O, kömək edir: 
<ul>
<li>Layihənin müzakirəsinə aydın mənzərə ilə başlamağa. </li>
<li>Sistemi maraqlı tərəflərə sadə dildə izah etməyə. </li>
<li>Erkən mərhələdə sərhədləri və prioritetləri razılaşdırmağa. </li>
</ul>
Əslində, bu diaqram sonrakı modellərin — Use Case, BPMN, arxitektura sxemlərinin əsasını qoyur. 
 
<h2 id="ntic">Nəticə</h2>
Context Diagram sistemi artıq sözsüz izah etməyin ən sürətli yoludur. O, ortaq anlaşma yaradır, iştirakçıları birləşdirir və bütün müzakirələr üçün möhkəm təməl formalaşdırır. 
Bəs siz layihələrinizdə Context Diagram-dan istifadə edirsinizmi? Təcrübənizi şərhlərdə paylaşın və məqaləni «Bəyəndim» və ya «Bəyənmədim» düymələri ilə qiymətləndirin.

Blog